دبیر ستاد توسعه فناوری نانو و میکرو با تاکید بر اینکه در حوزه‌هایی که معادلات غیر فناورانه حاکم باشد مانند حوزه آب، کارها به دلیل نوع قیمت‌گذاری و دسترسی به آب با قیمت پایین، دستاوردهای فناورانه کمتر کاربردی می‌شود، گفت: برای توسعه بازار در کنار اجرای قانون مترقی جهش تولید دانش‌بنیان صنعت بیمه نیز باید وارد شود، چون مشاهده کردیم که در ۳ مورد داروی نانویی با سود ۷۰۰ میلیارد تومانی صنعت بیمه، این صنعت نسبت به فروش این ۳ دارو سود بیشتری را کسب کرده‌اند.
به گزارش مجله خانواده، اینکه کدام یک از صنایع توانسته‌اند از فناوری‌های پیشرفته در رفع چالش‌های خود بهره ببرند، موضوعی است که در بازدید دکتر عماد احمدوند از خبرگزاری دانشجویان ایران (مجله خانواده) مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
به گفته وی، همکاری صنایع مرتبط با نفت و انرژی در بیشترین سطح است و بعد از آن بیشترین همکاری در حوزه سلامت قرار دارد. ولی در حوزه‌هایی که معادلات غیر فناورانه حاکم باشد، مانند حوزه آب کارها به سختی پیش می‌رود، چون در صنعت آب هر چقدر فناوری توسعه داده شود، به دلیل نوع قیمت‌گذاری و دسترسی به آب با قیمت پایین، موجب شده که کار فناورانه در این حوزه دیده نشود.
دبیر ستاد توسعه نانو با اشاره به اثرات اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان، صنعت بیمه را گام دیگری در توسعه شرکت‌های فناور دانست و نمونه آن را ساخت داروهای مبتنی بر نانو دانست. وی در این باره با اشاره به ۳ مورد از داروهای نانویی اعلام کرد که در بازه زمانی حجم فروش این شرکت‌ها روی این ۳ دارو بیش از ۵۰ میلیارد تومان بوده است و سود بیمه از حمایت این داروهای داخلی و تغییر در مرجع قیمت محاسباتی خود بالغ بر ۷۰۰ میلیارد تومان بوده است. این عدد به معنای آن است که صنعت بیمه از کل فروش این شرکت‌ها بیشتر سود کرده است.
توسعه بازار نانویی
دکتر عماد احمدوند در گفت‌وگو با مجله خانواده، تمرکز ستاد نانو را در سطوح دانست و گفت: یکی از تمرکزهای ما ایجاد هسته برای توسعه فناوری‌های آینده و تولید محصول است. این یکی از لایه‌های حمایتی ما به شمار می‌رود که هیچ گاه در اعداد و رقم‌های توسعه بازار ما وارد نمی‌شود، چون در این لایه ما افراد و یا تیم‌هایی را مورد حمایت قرار می‌دهیم که در سال‌های آینده محصولات آنها به بازار می‌رسد.
وی با بیان اینکه در زمینه فناوری‌های آینده و نوظهور بخشی از تمرکز ما در حوزه سلامت است، ادامه داد: بخش دیگر تمرکز ما در حوزه انرژی است که شامل انرژی‌های تجدیدپذیر، باتری و صنعت نفت می‌شود. در این حوزه‌ها یکسری پروژه‌هایی تعریف شده است که در این لایه معمولا اطلاع‌رسانی رسانه‌ای صورت نمی‌دهیم، چون در طی آن ما از تیم‌هایی حمایت می‌کنیم که به تدریج بر روی مسائل و مشکلات غلبه می‌کنند تا به نمونه اولیه محصول و تجاری‌سازی برسند.
احمدوند با بیان اینکه در مسیر تجاری‌سازی ممکن است تیم‌ها به شرکت تبدیل شوند و یا به یک صنعت و سرمایه‌گذار بزرگتر بپیوندند، یادآور شد: حوزه تمرکز فناوری‌های نوظهور ستاد نانو در حال حاضر نمود رسانه‌ای ندارد و گزارش‌های بازار که از سوی این ستاد منتشر می‌شود، نتیجه فعالیت‌های چند ساله ما است.
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو با اشاره به وضعیت بازار محصولات مبتنی بر نانو، توضیح داد: در گزارش بازار ۱۴۰۱ از منظر صنعتی حجم قابل توجهی از بازار مربوط به حوزه ساختمان و از منظر فناوری، حجم بزرگی از بازار وابسته به فناوری‌های پوشش‌دهی است که این نتایج حاصل چندین عامل است که یکی از آنها اندازه بزرگ بازار حوزه ساختمان است، این حوزه یک مگابازار برای بسیاری از فناوری‌ها و صنایع مربوط به آن است.
وی، ادامه داد: توسعه نانو پوشش‌ها نیز ناشی از تمرکز ستاد نانو در این حوزه بر توسعه ماشین‌آلات مرتبط بر حوزه نانو پوشش از سال ۹۳ بوده است. قبل از آن صنایع، ماشین‌آلات پوشش‌دهی وارد شده از کشور چین را مورد استفاده قرار داده بودند و حمایت‌های خوبی برای توسعه این نوع ماشین‌آلات با هدف حرکت کشور به سمت ساخت تجهیزات نانو پوشش شد.
احمدوند با بیان اینکه با این حمایت‌ها چندین شرکت، سازنده این نوع ماشین‌آلات شدند، خاطر نشان کرد: در کنار آن با اجرای برنامه‌هایی در زمینه صنعتی‌سازی تلاش کردیم این شرکت‌های سازنده با صنایع ارتباط برقرار کنند و در نتیجه آن حدود ۹۶ ماشین‌آلات پوشش‌دهی نانویی ایرانی در صنایع کاربردی شدند. این صنایع نیز با استفاده از این ماشین‌آلات، محصولات پوشش‌دهی نانویی را به تولید رسانده‌اند؛ این محصولات دارای پوشش‌های نانومتری هستند.
وی کاربردهای این پوشش‌های نانومتری را از تولید یراق‌آلات تا شیرآلات و کاشی و سرامیک و پوشش‌های سخت مانند پره‌های توربین دانست و اظهار کرد: همچنین این ماشین‌آلات برای پوشش‌دهی قطعات در معرض سایش کاربرد دارند؛ از این رو هم کاربردها زیاد است و هم بازار بزرگی برای آن ایجاد شده است و از سوی دیگر با حمایت‌های صورت گرفته، توان ساخت تجهیزات در کشور ایجاد شد و نتیجه این اقدامات در سال‌های اخیر در حجم بازار خود را نشان می‌دهد.
احمدوند تاکید کرد: در زمینه نانو پوشش‌ها که تجهیزات آن در کشور به تولید رسیده است، نیاز داریم تا حوزه‌های کاربردهای صنعتی، کارهای تحقیق و توسعه بیشتری را اجرایی کنیم.
سلامت اولویت اول برای توسعه فناوری‌های نوظهور
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، با اشاره به تمرکز این ستاد در توسعه فناوری‌های نوظهور حوزه سلامت، گفت: در حوزه توسعه فناوری‌های نوظهور سلامت چندین کار را در دستور کار داریم که یکی از آنها تولید داروهایی است که مبتنی بر فناوری نانو تولید و وارد بازار شوند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۹ داروی مبتنی بر نانو در بازار وجود دارد، اظهار کرد: تعداد قابل توجهی از این داروها در حال توسعه هستند که برای هر کدام از آنها پروژه‌های تحقیقاتی را با شرکت‌های داروسازی و یا تیم‌های تحقیقاتی تعریف کرده‌ایم. برای این منظور نیز مطالعات روندهای توسعه داروهای جدید انجام شد و نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که داروهای آینده به سمت چه روندهایی در حال توسعه هستند و چه داروهایی از سوی شرکت‌ها بر مبنای توسعه بازار در حال توسعه هستند.
احمدوند افزود: آن دسته از داروهایی که به دلیل کوچک بودن اندازه بازار آنها، صرفه اقتصادی ندارند، در مرحله تحقیق و توسعه، در زیر چتر حمایتی ستاد قرار می‌گیرند و برای این منظور نیز پروژه‌های تحقیقاتی متعددی تعریف شده و در حال اجرا است.
وی با اشاره به اجرای برنامه «رینکست» (برنامه تحقیق و توسعه درون‌زا)، گفت: ما دو مسیر حمایت را در پیش گرفته‌ایم که یکی از آنها مبتنی بر نوآوری باز و دیگری تحقیق و توسعه درون‌زای شرکت‌ها است. برنامه «رینکست» نیز از جنس برنامه‌های تحقیق و توسعه درون‌زا است و در قالب آن شرکت‌های صنعتی که ظرفیت و واحدهای تحقیقاتی دارند، شناسایی شده و یک یا چند محصول نوآورانه حوزه صنعت دارویی را در سبد محصولات آینده خود قرار می‌دهند.
احمدوند با بیان اینکه این دسته از شرکت‌ها در دسته نوپاها قرار ندارند، یادآور شد: پروژه‌های حوزه فناوری‌های نوظهور حوزه سلامت مشخص است و چندین پروژه نیز با حمایت ستاد نانو در دستور کار برخی از شرکت‌ها قرار دارد، ولی از آنجایی که این پروژه‌ها در فاز تحقیق و توسعه قرار دارند، رسانه‌ای نشده است.
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، فناوری لیپوزوم‌ها را یکی از حوزه‌های نوظهور حوزه دارویی نام برد و یادآور شد: در حال حاضر چند شرکت و فناور این توانمندی را دارند که ماده مؤثره دارویی را در یک لیپوزوم قرار دهند تا دارو بعد از وارد شدن به بدن، از معده عبور کرده و در داخل روده باز شود. ماده مؤثره برخی از داروها در صورت باز شدن در معده تخریب می‌شود؛ از این رو جذب آن کاهش می‌یابد.
وی اضافه کرد: یکی دیگر از حوزه‌های نوظهور، اتصال ماده مؤثره بر روی یک حامل غیر لیپوزومی است تا در شرایط خاصی به نام «کانژوگه» در بدن باز شود.
به گفته دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، در مرحله تحقیق و توسعه این دسته از پروژه‌ها، بخشی از هزینه‌های آن تحت حمایت ستاد نانو است؛ چرا که هزینه تحقیقات برای داروها بسیار بالا است و تامین همه هزینه‌ها از عهده شرکت‌های کوچک خارج است؛ از این رو اجرای این تحقیقات با مشارکت شرکت‌های بزرگ صورت می‌گیرد و ستاد نانو نیز از تامین بخشی از هزینه‌ها حمایت می‌کند.
احمدوند تاکید کرد: در ۶ ماهه نخست سال جاری، ۲۲ پروژه در قالب طرح «رینکست» اجرایی شده که ۵۰ درصد آن در حوزه سلامت بوده است.
مشارکت ستاد با اساتید دانشگاهی
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو با بیان اینکه این ستاد یک رویکرد سیستمی و نظام‌مند برای توسعه فناوری دارد، گفت: کلیه اجزایی که برای توسعه این فناوری مورد نیاز است، در برنامه نانو، هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی شده است. از این رو در برنامه‌های ما از سطح دانش‌آموزی تا صادرات را شامل می‌شود. بخشی از برنامه‌های ما نیز بر روی تحقیقات دانشگاهی متمرکز شده است.
وی یادآور شد: در این زمینه ما برنامه‌ریزی کردیم که هر کسی که در حوزه نانو پروژه دانشگاهی را اجرایی کند، مشمول حمایت‌های ستاد خواهد شد و در این بین اگر اساتیدی به صورت متمرکز بر توسعه یک محصول خاص تحقیقاتی را در طی مدت چند سال اجرایی کرده و به دنبال تولید محصول باشند، ما مسیر حمایتی فراتر از حمایت‌های عام دانشگاهی، تحت قالب «اساتید محصول محور» داریم و تلاش می‌شود تا تیم این اساتید در مطالعات خود، رویکرد کسب و کاری بیابند.
احمدوند ادامه داد: در صورتی که تیم تصمیم به ادامه مسیر تحقیقاتی خود داشته باشند، ما مواد اولیه و دسترسی به شبکه آزمایشگاهی را برای آنها تامین می‌کنیم، به این صورت که به استاد مبلغی را پرداخت می‌کنیم و در سامانه شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی کدی برای آنها تعریف می‌شود و این اساتید به هر یک از آزمایشگاه‌های این شبکه مراجعه کنند، تا مبلغ اعتباری مورد نظر می‌توانند خدمات آزمایشگاهی رایگان دریافت کنند.
وی با بیان اینکه این حمایت‌ها برای تولید نمونه اولیه محصول است، اظهار کرد: این حمایت از اساتید مشمول طرح‌هایی است که در حوزه‌های اولویت‌دار صنعتی و یا فناوری‌های رو به آینده باشند.
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو با بیان اینکه با این برنامه‌ها است که متوجه می‌شویم اعتبارات ستاد را در چه حوزه‌هایی هزینه کنیم، به بیان انتخاب اساتید برای ارائه این حمایت‌ها پرداخت و گفت: مهمترین ویژگی ستاد، اشراف اطلاعات است. ما چه در سطح دانشگاه‌ها و چه در سطح کسب و کارها و چه در بخش صنایع اطلاعات مورد نیاز را از طرق مختلف کسب می‌کنیم. ما در گذشته از همه مقالات مرتبط با نانو حمایت می‌کردیم، ولی در حال حاضر درصد کمی از مقالات مشمول حمایت‌های ستاد می‌شوند و از این طریق نیز اطلاعاتی در اختیار ما قرار می‌دهد که این محققان در چه حوزه‌هایی مشغول به فعالیت هستند.
وی با بیان اینکه این اطلاعات به ما نشان می‌دهد که ابر تحقیقاتی اساتید در چه حوزه‌هایی است، اضافه کرد: تیم‌های همکار ستاد نانو، اساتیدی را که دارای مقالات و پایان‌نامه‌های زیادی هستند، بررسی می‌کنند و ما با این اساتید وارد مذاکره می‌شویم و به آنها زمینه‌های تحقیقاتی اولویت‌دار را معرفی می‌کنیم.
احمدوند، جوان بودن اساتید را یکی از شاخص‌های انتخاب اساتید برای اجرای پروژه‌های اولویت‌دار ذکر کرد و افزود: ما برای انجام تحقیقات در حوزه‌های فناوری‌های نوظهور الزامی به دانش‌بنیان بودن شرکت‌ها نداریم، همانطور که در کلان کشور نیز برای حمایت از تحقیق و توسعه الزامی بر فعالیت‌های دانش‌بنیانی مجموعه‌ها نیست، به گونه‌ای که طبق قانون مترقی جهش دانش‌بنیان، اگر شرکتی دارای ظرفیت تحقیقاتی باشد، جدا از اینکه دانش‌بنیان باشد یا خیر، در صورتی که تحقیقات اثرگذار اجرایی کند، کلیه هزینه‌های تحقیق و توسعه این شرکت از مالیات آنها کسر خواهد شد.
سند راهبردی فناوری‌های نانو
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، کارکرد تدوین اسناد را تدوین مسیر راه دانست و گفت: این مسیر بر اساس کارهای کارشناسی و ظرفیت‌های موجود در کشور ترسیم می‌شود و اینکه آیا اهداف سند محقق می‌شود یا خیر به عوامل مختلفی وابسته است، ولی تلاش این است که اسناد تدوین شده باید محقق شود و در این صورت اگر زیر ساختی مورد نیاز است، باید تامین شود و در جایی نیاز به منابع و یا نیروی انسانی است، باید تامین شود.
احمدوند تاکید کرد: اگر اسناد سهول‌الوصول باشد و به راحتی اهداف آن دست‌یافتنی باشد، دیگر چشم انداز نیست؛ چرا که در چشم اندازها باید به گونه‌ای باشد که شرایط تحقق آن نسبت به شرایط عادی سخت‌تر باشد، ولی نه به میزانی که مطلقا نتوان به آن رسید.
وی اضافه کرد: مواردی که در سند ۱۰ ساله نانو دیده شده است، عمدتا مبتنی بر ظرفیت‌های موجود در کشور است و در برخی از موارد ظرفیت‌های فراتر از سند در کشور وجود دارد، همان گونه که در اسناد اول و دوم ستاد نانو، در شروع اجرای آنها کسی باور نداشت که بتوانیم در این حوزه کار کنیم.
این مقام مسؤول ادامه داد: در ۲۰ سال قبل مساله ما این بوده که آیا می‌توانیم اعلام کنیم توسعه علمی برای تولید ثروت یا خیر؟ ولی الان رشد زیادی یافتیم و لازم است اسناد بلندپروازانه دیده شوند.
احمدوند در خصوص میزان تحقق اسناد این سند، توضیح داد: سند دوم توسعه ستاد نانو، اجرای پروژه‌های رفع چالش‌های اولویت‌دار صنعتی را هدف‌گذاری کرد و ما همچنان با ۱۵ دستگاه در حال اجرای سند دوم هستیم و تقریبا می‌توان گفت که در همه سطوح، ظرفیت فناورانه برای رفع این چالش‌ها فراهم شده و در خیلی از بخش‌ها در سطح مقیاس خرد و کوچک اجرایی شده است.
وی خاطر نشان کرد: ولی هنوز جا داریم که بر اساس توان داخلی، مشکلی را مرتفع کنیم. یکی از حوزه‌های اولویت‌دار سند دوم، ارتقای حوزه کشاورزی با استفاده از فناوری نانو بوده است. یکی از فناوری‌های مرتبط با آن که در طول سال‌های اجرای سند دوم توسعه یافت، فناوری نانو حباب‌ها است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر چندین شرکت در کشور تسلط فنی در زمینه تولید تجهیزات و ژنراتورهای نانو حباب‌ها را کسب کرده‌اند و در جاهای مختلف نیز از آنها استفاده می‌شود، یادآور شد: این امر به معنای آن است که تقریبا اثبات فناوری را گذرانده و توان فنی ایجاد شده و در حال حاضر به دنبال این هستیم که این توانمندی مقیاس‌پذیر در صنایع خاص، گلخانه‌های هیدروپونیک، شیلات و یا آب و پساب استفاده شوند.
احمدوند با بیان اینکه مطلقا نباید به شرایط موجود راضی باشیم، گفت: با این فناوری امکان ظرفیت کاهش مصرف برق همه استخرهای پرورش ماهی به حدود یک دهم در کشور ایجاد شده است. برخی از استخرهای پرورش ماهی که از تجهیزات هوادهی متعارف استفاده می‌کنند، زمانی که نانو حباب را جایگزین این تجهیزات می‌کنند، ۹۰ درصد مصرف برق آنها کاهش می‌یابد، جدا از اینکه تراکم برداشت از استخرها نزدیک به ۳ برابر افزایش می‌یابد.
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو خاطر نشان کرد: در کنار آن ظرفیتی که قانون جهش تولید دانش‌بنیان در کشور ایجاد کرده است، شرکت‌های بزرگ می‌توانند در تحقیق و توسعه و چه در سرمایه‌گذاری وارد شوند و هزینه‌ای که در بخش تحقیق و توسعه صرف کرده‌اند، از هزینه مالیاتی آنها کسر خواهد شد. با این بند، نمودار دانش‌بنیان شدن صنایع در سال آینده افزایش خواهد یافت.
وی در خصوص همراهی صنایع در رفع نیازهایشان بر اساس فناوری، گفت: نیازهای صنایع همواره وجود داشته و هر کدام از آنها از خوراک تا فرآیند و پساب و تامین تجهیزات با مسائلی روبرو هستند و رویکرد برای حل مسائل‌شان با استفاده از ظرفیت فناورانه موجود در کشور، کاهش هزینه‌ها و اجرای فرآیندهای پاک‌تر بیشتر شده است.
به گفته این مقام مسؤول، از گذشته تاکنون در صنایع بحث از فناوری‌های نوینی بوده که در دنیا ایجاد شده و هم‌اکنون صحبت از این است که ظرفیت‌هایی در کشور وجود دارد که می‌توان از آنها بهره گرفت، به این معنی که تک تجربیات صنایع، محل ارجاع برای سایر صنایع شده است.
وی گفت: بر این اساس همکاری صنایع برای بهره‌گیری از فناوری در حال افزایش است تا از ظرفیت‌های موجود برای حل چالش‌های خود بهره بگیرند. گام بعدی این است که صنایع رویکرد نوآورانه‌تر داشته باشند تا بتوانند محصولات جدید و با رقابت‌پذیری بالاتر را ارائه کنند. در حال حاضر غلبه‌ای از این جنس در صنایع نداریم، ولی در حل مسائل با فناوری‌های موجود اتفاقات خوبی رخ داده است.
احمدوند، ایجاد این رویکرد در صنایع را به دلیل وجود بندهای قانونی دانست و یادآور شد: شرکت‌های دانش‌بنیان عموما کوچک هستند و به اندازه‌ای رشد نکرده‌اند که قادر به پرداخت مالیات باشند و صنایع بزرگ مانند فولاد و پتروشیمی هستند که می‌توانند مالیات پرداخت کنند، ولی وقتی مشاهده می‌کنند که اگر بتوانند در این شرکت‌ها هزینه تحقیق و توسعه را پرداخت کنند و از مالیات آنها کسر می‌شود، از اجرای این بند قانونی استقبال می‌کنند.
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو با تاکید بر اینکه کشور با اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان در نقطه شروع یک حرکت جدید قرار دارد، گفت: در گام‌های بعدی لازم است بیمه‌ها وارد این فضا شوند که می‌تواند تحولات عظیمی را ایجاد کند؛ نمونه آن تولید داروهای مبتنی بر فناوری نانو است.
وی در این باره توضیح داد: ۳ مورد از داروهای نانویی در بازه زمانی، حجم فروش این شرکت‌ها روی این ۳ دارو بیش از ۵۰ میلیارد تومان بوده است و سود بیمه از حمایت این داروهای داخلی و تغییر در مرجع قیمت محاسباتی خود، بالغ بر ۷۰۰ میلیارد تومان بوده است. این عدد به معنای آن است که صنعت بیمه از کل فروش این شرکت‌ها بیشتر سود کرده است.
احمدوند تاکید کرد: اگر بتوانیم از این جنس حمایت‌ها را تقویت کنیم، در این صورت می‌توانیم وارد سطح اقتصادی شویم.
به گفته این فعال صنعت نانو، در صنایع مرتبط با نفت و انرژی بیشترین همکاری‌ها صورت گرفت و بعد از آن همکاری‌ها در حوزه سلامت قرار دارد. ولی در حوزه‌هایی که معادلات غیر فناورانه حاکم باشد، مانند حوزه آب کارها به سختی پیش می‌رود.
وی تاکید کرد: در صنعت آب هر چقدر فناوری توسعه داده شود، به دلیل نوع قیمت‌گذاری و دسترسی به آب با قیمت پایین، موجب شده که کار فناورانه در این حوزه دیده نشود.
انتهای پیام