مالیات بر ارث پول نقد
مالیات بر ارث پول نقد، از جمله تکالیف قانونی است که وراث پس از فوت متوفی باید به آن رسیدگی کنند. این مالیات به وجوه نقدی که از متوفی به جا مانده، اعم از پول نقد فیزیکی یا سپرده های بانکی، تعلق می گیرد و برای وراث طبقات مختلف، با نرخ های متفاوتی محاسبه می شود. درک قوانین مرتبط با آن به وراث کمک می کند تا با آگاهی و اطمینان خاطر بیشتری این فرآیند را طی کنند و از چالش های احتمالی مالی و قانونی جلوگیری شود.
از دست دادن عزیزان، تجربه ای دشوار و پُراحساس است و در کنار این غم و اندوه، مسائل حقوقی و مالی مربوط به دارایی های متوفی، می تواند بار سنگینی بر دوش وراث بگذارد. در این میان، آشنایی با <مالیات بر ارث پول نقد> و <مالیات بر ارث سپرده بانکی> اهمیت ویژه ای پیدا می کند، زیرا این نوع دارایی ها اغلب اولین مواردی هستند که وراث به دنبال تعیین تکلیف آن ها هستند. پیچیدگی های قوانین مالیاتی، به ویژه با تغییرات اخیر در سال های مختلف، ضرورت وجود یک راهنمای جامع و کاربردی را دوچندان می کند تا وراث بتوانند با آگاهی کامل، مراحل قانونی را طی کرده و از حقوق خود دفاع کنند.
این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای کامل و به روز درباره <مالیات بر ارث پول نقد> و انواع <سپرده بانکی> در ایران تدوین شده است. در ادامه، جنبه های مختلف این مالیات، از جمله تعریف دقیق پول نقد و سپرده بانکی در چارچوب قانون مالیات بر ارث، سیر تحولات قانونی آن، روش های محاسبه و نرخ های مالیاتی مربوط به هر طبقه از وراث، و همچنین مراحل اجرایی دسترسی به این دارایی ها و نحوه پرداخت مالیات، به ویژه با تمرکز بر آخرین بخشنامه های سازمان امور مالیاتی، به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرد. این مطالب به وراث، مشاوران حقوقی و مالیاتی، و هر فرد علاقه مند به برنامه ریزی مالیاتی، دیدگاهی شفاف و عملیاتی ارائه خواهد داد.
مالیات بر ارث پول نقد و سپرده بانکی چیست؟
مالیات بر ارث، به نوعی از مالیات های مستقیم گفته می شود که بر دارایی ها و اموال باقی مانده از فرد متوفی وضع می گردد. این مالیات از وراث دریافت می شود تا بتوانند به صورت قانونی به این اموال دسترسی پیدا کرده و آن ها را به نام خود منتقل کنند. در میان انواع دارایی ها، <پول نقد> و <سپرده بانکی> از اهمیت ویژه ای برخوردارند که در ادامه به تعریف و تمایز آن ها می پردازیم.
تعریف پول نقد در مفهوم مالیات بر ارث
«پول نقد» در مفهوم مالیات بر ارث، به کلیه وجوه نقدی اطلاق می شود که به صورت فیزیکی از متوفی به جا مانده است. این موارد می تواند شامل وجوه نقدی باشد که در منزل متوفی، در گاوصندوق شخصی (غیربانکی) او، یا حتی در حساب های امانی غیربانکی نگهداری می شده اند. به عبارت دیگر، هرگونه وجه رایج کشور یا ارزهای خارجی که به صورت اسکناس یا سکه موجود و قابل لمس باشد، در این دسته قرار می گیرد. ارزش گذاری این نوع پول نقد بر اساس ارزش اسمی آن در تاریخ فوت متوفی انجام می شود.
سپرده بانکی در مفهوم مالیات بر ارث
«سپرده بانکی» شامل تمامی وجوه نقدی است که متوفی در انواع حساب های بانکی و مؤسسات مالی و اعتباری داشته است. این موارد شامل:
- حساب های جاری
- حساب های پس انداز
- حساب های کوتاه مدت
- حساب های بلندمدت
- گواهی های سپرده
- حساب های ارزی
می شود. سپرده های بانکی، برخلاف پول نقد فیزیکی، پس از فوت متوفی به طور خودکار توسط بانک ها مسدود می شوند. دلیل این انسداد، یکپارچگی سیستم های اطلاعاتی کشور است که با ابطال شناسنامه متوفی، وضعیت فوت او به صورت آنلاین به تمامی بانک ها و موسسات مالی اطلاع داده می شود. این اقدام برای اطمینان از انجام صحیح تکالیف قانونی و پرداخت مالیات های مربوطه قبل از هرگونه نقل و انتقال انجام می گیرد. مبنای ارزش گذاری سپرده های بانکی، موجودی حساب در تاریخ فوت به اضافه سودهای متعلقه تا زمان پرداخت به وراث است.
مبنای ارزش گذاری پول نقد و سپرده بانکی
برای <مالیات بر ارث پول نقد> و سپرده های بانکی، مبنای ارزش گذاری، ارزش اسمی پول در تاریخ فوت متوفی است. برای سپرده های بانکی، علاوه بر موجودی اصلی، سودهای متعلقه تا لحظه پرداخت به وراث نیز مشمول مالیات می شود. این نکته به خصوص برای حساب های بلندمدت که سود روزشمار یا ماه شمار دارند، حائز اهمیت است.
سیر تحولات قانون مالیات بر ارث (قبل و بعد از ۱۳۹۵)
قوانین مربوط به مالیات بر ارث در ایران، دستخوش تغییرات مهمی شده اند که آگاهی از آن ها برای وراث و مشاوران مالیاتی ضروری است. به طور خاص، اصلاحیه سال ۱۳۹۵ قانون مالیات های مستقیم، نقطه عطفی در نحوه محاسبه و پرداخت مالیات بر ارث بود. در این بخش، به تفاوت های کلیدی این دو دوره می پردازیم.
قانون مالیات بر ارث قبل از سال ۱۳۹۵
پیش از اصلاحیه سال ۱۳۹۵، <قانون مالیات بر ارث> رویکرد متفاوتی داشت. مبنای محاسبه مالیات، ارزش کلی تمامی ماترک متوفی بود و پس از تعیین ارزش کل، مالیات بر اساس سهم بری هر وارث و طبقه او، تعیین و اخذ می شد. این سیستم، پیچیدگی های خاص خود را داشت و اغلب وراث را با چالش مواجه می کرد. از جمله ویژگی های مهم قانون قدیم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مبنای محاسبه: ارزش کلی ماترک و سهم الارث هر وارث.
- مهلت پرداخت: حداکثر شش ماه پس از تاریخ فوت متوفی. در صورت عدم پرداخت در این مهلت، وراث مشمول جریمه مالیاتی می شدند.
- معافیت های مهم: یکی از مهمترین معافیت ها در آن زمان، <۸۰ درصد معافیت برای سپرده های بانکی> بود. به این معنی که تنها ۲۰ درصد از موجودی سپرده های بانکی متوفی مشمول مالیات بر ارث می شد. این معافیت، باعث می شد مالیات بر ارث سپرده های بانکی به مراتب کمتر از سایر دارایی ها باشد.
- فرآیند انتقال: تا زمانی که مالیات بر ارث پرداخت نمی شد، امکان تقسیم یا انتقال هیچ یک از اموال به وراث وجود نداشت.
قانون اصلاح شده مالیات بر ارث از سال ۱۳۹۵ به بعد (ماده ۱۷ قانون مالیات های مستقیم)
با تصویب قانون اصلاحی مالیات های مستقیم در سال ۱۳۹۵، تغییرات بنیادینی در نحوه محاسبه و وصول مالیات بر ارث ایجاد شد. این تغییرات با هدف شفاف سازی و ساده سازی فرآیندها صورت گرفت. مهمترین ویژگی های قانون جدید عبارتند از:
- رویکرد جدید: به جای ارزش گذاری کلی ماترک، ارزش گذاری <جداگانه برای هر نوع دارایی> مد نظر قرار گرفت. این بدان معناست که هر دارایی (اعم از ملک، خودرو، سهام، پول نقد و سپرده بانکی) به صورت جداگانه ارزش گذاری شده و نرخ مالیاتی مخصوص به خود را دارد.
- لغو معافیت ۸۰ درصدی سپرده های بانکی: یکی از چشمگیرترین تغییرات، <لغو کامل معافیت ۸۰ درصدی سپرده های بانکی> بود. از تاریخ ۱/۱/۱۳۹۵ به بعد، تمامی موجودی و سود متعلقه به سپرده های بانکی متوفی، مشمول مالیات بر ارث می شود و دیگر هیچ معافیتی برای آن در نظر گرفته نمی شود.
- تغییر در مهلت ارسال اظهارنامه: مهلت ارسال <اظهارنامه مالیات بر ارث> به یک سال از تاریخ فوت متوفی افزایش یافت. این تغییر به وراث فرصت بیشتری برای جمع آوری اطلاعات و آماده سازی اظهارنامه می دهد.
- عدم وجود مهلت برای پرداخت مالیات تا زمان انتقال دارایی: در قانون جدید، ارائه اظهارنامه مالیاتی به معنای الزام فوری به پرداخت مالیات نیست. وراث می توانند هر زمان که قصد انتقال یا تقسیم دارایی خاصی را داشتند، مالیات مربوط به همان دارایی را پرداخت کنند. این موضوع، انعطاف پذیری بیشتری را برای وراث فراهم می کند.
- تأکید بر تفاوت نرخ ها: نرخ های مالیاتی بر اساس <طبقه وراث> (اول، دوم، سوم) و <نوع دارایی> تعیین می شود. این تفکیک نرخ ها، به عدالت مالیاتی کمک می کند.
لغو معافیت ۸۰ درصدی سپرده های بانکی و تغییر رویکرد از مالیات بر کلیت ماترک به مالیات بر هر دارایی، مهم ترین تفاوت قانون مالیات بر ارث پیش و پس از سال ۱۳۹۵ است که وراث باید به آن توجه ویژه داشته باشند.
این تحولات نشان می دهد که وراث متوفیان پیش از سال ۱۳۹۵ و پس از آن، باید با قوانین متفاوتی سر و کار داشته باشند و آگاهی از تاریخ فوت متوفی، اولین گام برای درک صحیح تکالیف مالیاتی است.
نحوه محاسبه و درصد مالیات بر ارث پول نقد و سپرده بانکی
محاسبه <مالیات بر ارث پول نقد> و سپرده بانکی، نیازمند توجه به چند عامل کلیدی است. این عوامل شامل <تاریخ فوت متوفی>، <طبقه وراث>، <نوع دارایی> (پول نقد فیزیکی یا سپرده بانکی) و <ارزش دارایی> می شود. در ادامه، به تفصیل به نحوه محاسبه و نرخ های مربوط به هر یک از این موارد می پردازیم.
عوامل کلیدی در محاسبه مالیات بر ارث
- تاریخ فوت: همانطور که پیشتر اشاره شد، تاریخ فوت (قبل یا بعد از ۱۳۹۵) نقش اساسی در تعیین قوانین حاکم بر مالیات بر ارث دارد.
- طبقه وراث: وراث به سه طبقه تقسیم می شوند و نرخ مالیات برای هر طبقه متفاوت است. این طبقات عبارتند از:
- طبقه اول: پدر، مادر، همسر، اولاد و اولادِ اولاد.
- طبقه دوم: اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)، برادر، خواهر و اولاد آن ها.
- طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن ها.
- نوع دارایی: پول نقد فیزیکی و سپرده بانکی، با وجود شباهت هایی، در نرخ گذاری و فرآیند پرداخت مالیات تفاوت هایی دارند.
- ارزش دارایی: مبلغ دقیق پول نقد یا موجودی سپرده بانکی، مبنای اصلی محاسبه مالیات است.
نرخ مالیات بر ارث پول نقد فیزیکی (فوت از ۱۳۹۵ به بعد)
در صورتی که متوفی پس از تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۰۱ فوت کرده باشد و وجوه نقد فیزیکی (مثلاً در منزل، گاوصندوق شخصی یا صندوق امانات غیربانکی) از او به جا مانده باشد، نرخ های مالیاتی به شرح زیر محاسبه می شود:
| طبقه وراث | نرخ مالیات بر ارث پول نقد فیزیکی |
|---|---|
| طبقه اول | ۱۰ درصد از ارزش پول نقد |
| طبقه دوم | ۲۰ درصد از ارزش پول نقد |
| طبقه سوم | ۴۰ درصد از ارزش پول نقد |
مثال کاربردی برای مالیات بر ارث پول نقد فیزیکی:
فرض کنید متوفی مبلغ ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال پول نقد فیزیکی در گاوصندوق خود داشته است و وراث او شامل همسر و فرزندانش (طبقه اول) هستند:
محاسبه: ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۱۰% = ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
بنابراین، وراث طبقه اول باید مبلغ ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال بابت <مالیات بر ارث پول نقد فیزیکی> پرداخت کنند.
نرخ مالیات بر ارث سپرده های بانکی و مؤسسات مالی و اعتباری (فوت از ۱۳۹۵ به بعد)
برای متوفیانی که از تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۰۱ به بعد فوت کرده اند، <مالیات بر ارث سپرده بانکی> و سودهای متعلقه به آن ها، با نرخ های زیر محاسبه و اخذ می شود:
| طبقه وراث | نرخ مالیات بر ارث سپرده بانکی و سود متعلقه |
|---|---|
| طبقه اول | ۱۰ درصد از موجودی و سود متعلقه |
| طبقه دوم | ۲۰ درصد از موجودی و سود متعلقه |
| طبقه سوم | ۳۰ درصد از موجودی و سود متعلقه |
توضیح مهم: در این حالت، نه تنها اصل موجودی سپرده بانکی، بلکه هرگونه سودی که تا لحظه پرداخت به وراث به آن تعلق گرفته باشد نیز مشمول مالیات با نرخ های فوق خواهد بود. این موضوع به خصوص در مورد حساب های بلندمدت و گواهی های سپرده، اهمیت بیشتری پیدا می کند.
مثال کاربردی برای مالیات بر ارث سپرده بانکی:
فرض کنید متوفی مبلغ ۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال در یک حساب پس انداز داشته و سود متعلقه تا زمان پرداخت به وراث، ۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال است. مجموع وجوه قابل دریافت ۵۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال است. اگر وراث او برادر و خواهرش (طبقه دوم) باشند:
محاسبه: ۵۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۲۰% = ۱۱۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
در این صورت، وراث طبقه دوم باید مبلغ ۱۱۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال بابت <مالیات بر ارث سپرده بانکی> پرداخت کنند.
نحوه محاسبه برای فوت شدگان قبل از سال ۱۳۹۵
همانطور که قبلاً ذکر شد، قبل از سال ۱۳۹۵، قانون مالیات بر ارث شامل <معافیت ۸۰ درصدی برای سپرده های بانکی> بود. بنابراین، برای متوفیانی که پیش از این تاریخ فوت کرده اند، نرخ ها و مبنای محاسبه متفاوت است. در این دوره، مالیات بر اساس بازه های موجودی حساب بانکی و طبقات وراث تعیین می شد و تنها ۲۰ درصد از موجودی مشمول مالیات بود. وراث طبقه اول از نرخ های کمتری برخوردار بودند، در حالی که طبقات دوم و سوم نرخ های بالاتری داشتند که به طور پلکانی با افزایش مبلغ سپرده، افزایش می یافت.
به دلیل پیچیدگی و تنوع بازه های موجودی در قانون قدیم، نمی توان یک جدول ساده ارائه داد. اما به طور کلی، برای هر وارث، پس از کسر ۸۰% معافیت از سهم الارث او از سپرده بانکی، ۲۰% باقی مانده بر اساس جدول نرخ های پلکانی آن زمان مشمول مالیات می شد. وراث طبقه اول از کمترین نرخ ها بهره مند می شدند (مثلاً از ۲.۵% تا ۳۵% بر اساس بازه های مختلف موجودی)، طبقه دوم نرخ های متوسط (مثلاً از ۳.۵% تا ۴۵%) و طبقه سوم بالاترین نرخ ها (مثلاً از ۴.۵% تا ۶۰%).
نکته: در مورد حساب های ارزی متوفی، چه قبل و چه بعد از ۱۳۹۵، محاسبه مالیات بر اساس معادل ریالی موجودی در تاریخ پرداخت و با نرخ ارز روز انجام می شود.
مراحل قانونی دسترسی و پرداخت مالیات بر ارث پول نقد و سپرده بانکی (با تمرکز بر بخشنامه ۱۴۰۳)
دسترسی به وجوه نقدی و سپرده های بانکی متوفی، مستلزم طی کردن مراحل قانونی مشخصی است که آگاهی از آن ها برای وراث ضروری است. سازمان امور مالیاتی با هدف تسهیل این فرآیندها، به ویژه برای سپرده های بانکی، بخشنامه های جدیدی را ابلاغ کرده که در اینجا به بررسی آن ها می پردازیم.
مقدمات لازم برای دسترسی به ماترک
پیش از هرگونه اقدام برای دریافت ارث، وراث باید دو سند کلیدی را تهیه کنند:
- گواهی فوت: این مدرک از سازمان ثبت احوال کشور دریافت می شود و تاریخ دقیق فوت متوفی را تأیید می کند که برای تعیین قوانین مالیاتی حاکم، حیاتی است.
- گواهی حصر وراثت: این گواهی که از طریق شورای حل اختلاف صادر می شود، تمامی وراث قانونی متوفی و سهم الارث هر یک را مشخص می کند. تهیه این گواهی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا بدون آن هیچ بانکی قادر به پرداخت سپرده ها یا اداره ای قادر به انتقال اموال نیست.
اظهارنامه مالیات بر ارث
وراث موظف اند ظرف <یک سال از تاریخ فوت متوفی>، <اظهارنامه مالیات بر ارث> را تکمیل و از طریق درگاه خدمات الکترونیکی سازمان امور مالیاتی کشور به صورت آنلاین ارسال کنند. در این اظهارنامه باید تمامی دارایی های متوفی، از جمله پول نقد فیزیکی، انواع سپرده های بانکی (با ذکر مبلغ و مشخصات حساب)، سهام، املاک، خودرو و سایر دارایی ها، به دقت درج شود.
اهمیت: تکمیل دقیق اظهارنامه نه تنها یک تکلیف قانونی است، بلکه مبنای محاسبه مالیات و صدور گواهی های لازم برای انتقال دارایی ها خواهد بود. هرگونه نقص یا عدم تطابق اطلاعات می تواند منجر به تأخیر در فرآیند یا اعمال جریمه شود.
روش جدید پرداخت مالیات سپرده های بانکی (بخشنامه ۱۴۰۳/۰۱/۰۱ سازمان امور مالیاتی)
با هدف تکریم ارباب رجوع و تسهیل فرآیندها، سازمان امور مالیاتی کشور بخشنامه جدیدی را از تاریخ ۱۴۰۳/۰۱/۰۱ ابلاغ کرده است. بر اساس این بخشنامه، وراث متوفیانی که از <۱/۱/۱۳۹۵ به بعد فوت کرده اند>، می توانند بدون نیاز به مراجعه به ادارات امور مالیاتی، <مستقیماً به شعبه بانک ذیربط مراجعه کرده> و مالیات سپرده متوفی را پرداخت و مابقی سپرده را دریافت کنند.
فرآیند اجرایی در بانک:
- مراجعه به بانک: وراث با در دست داشتن اسناد هویتی (کارت ملی و شناسنامه) و گواهی حصر وراثت به شعبه بانکی که متوفی در آن حساب داشته، مراجعه می کنند.
- محاسبه توسط بانک: بانک، بر اساس اطلاعات موجود در سیستم خود، موجودی سپرده و سودهای متعلقه تا تاریخ پرداخت سپرده به وراث را محاسبه می کند. سپس، با استفاده از نرخ های مالیاتی مربوط به طبقه وراث (۱۰%، ۲۰% یا ۳۰%)، مالیات متعلقه را محاسبه و از کل مبلغ کسر می نماید.
- پرداخت مابقی: پس از کسر مالیات، بانک مابقی سپرده را به وراث پرداخت می کند و رسید مربوط به مالیات پرداختی را نیز به آن ها ارائه می دهد.
پاسخ به چالش مطرح شده توسط کاربر: لازم به ذکر است که این بخشنامه از تاریخ ۱۴۰۳/۰۱/۰۱ اجرایی شده است و همانطور که در تجربه برخی کاربران نیز مشاهده می شود، ممکن است در ابتدای امر، برخی شعب بانک ها به دلیل تازگی بخشنامه، از جزئیات آن بی اطلاع باشند یا سیستم هایشان هنوز به طور کامل به روزرسانی نشده باشد. در چنین مواردی، وراث باید با ارائه بخشنامه رسمی به شعب بانکی، پیگیر حقوق خود باشند و در صورت لزوم، موضوع را از طریق مراجع نظارتی بانک مرکزی یا سازمان امور مالیاتی پیگیری کنند. این فرآیند جدید نیاز به زمان دارد تا به طور کامل در سراسر کشور نهادینه شود.
موارد استثنا در روش جدید (که نیاز به مراجعه به ادارات امور مالیاتی دارد)
با وجود تسهیلات جدید، در برخی موارد خاص، وراث همچنان باید برای دریافت گواهی مالیاتی به اداره امور مالیاتی مراجعه کنند. این موارد عبارتند از:
- درخواست کسر هزینه ها: اگر وراث قصد داشته باشند هزینه های کفن و دفن (تا سقف مقرر و با ارائه فاکتور)، واجبات مالی و عبادی متوفی (مانند رد مظالم، خمس و زکات، با تأیید مراجع ذی صلاح) یا دیون محقق متوفی (بدهی ها با ارائه مستندات) را از سپرده بانکی کسر کنند، نمی توانند مستقیماً به بانک مراجعه کنند. در این حالت، باید ابتدا ظرف یک سال اظهارنامه مالیاتی را از طریق درگاه خدمات مالیاتی ارسال کرده و سپس با مراجعه حضوری به اداره امور مالیاتی، گواهی موضوع ماده ۲۶ قانون مالیات های مستقیم را دریافت کنند. پس از آن، با ارائه این گواهی به بانک، سپرده و سود آن پس از کسر موارد فوق به وراث پرداخت می شود.
- دارندگان گواهی های قبلی: چنانچه وراث قبلاً برای سپرده مورد نظر، گواهی موضوع مواد ۲۶ یا ۳۴ قانون مالیات های مستقیم را از اداره امور مالیاتی دریافت کرده باشند، تا مبلغ ذکر شده در گواهی صادره، نیازی به محاسبه مجدد مالیات توسط بانک نیست.
- حساب های ارزی متوفی: اگر متوفی دارای حساب سپرده ارزی باشد، شعبه بانک ذیربط باید با توجه به نرخ ارز در دسترس در همان روز، نسبت به محاسبه و کسر مالیات متعلق اقدام و مابقی سپرده را به وراث پرداخت کند. این مورد نیز نیاز به دقت و هماهنگی بیشتر بین بانک و وراث دارد.
- ذینفعان خارج از طبقات وراث: اشخاصی که جزو وراث طبقات اول، دوم یا سوم نیستند اما به طرق قانونی مختلف (مثلاً از طریق وصیت متوفی) ذینفع بخشی از ماترک متوفی قرار گرفته اند، برای دریافت سهم خود از سپرده بانکی متوفی، باید به اداره امور مالیاتی ذیربط مراجعه و گواهی مالیاتی مربوط را دریافت کنند.
فرآیند پرداخت مالیات بر ارث پول نقد فیزیکی
اگر پول نقد (وجه نقد) در منزل متوفی یا صندوق امانات شخصی (غیربانکی) پیدا شود، این مورد شامل بخشنامه ۱۴۰۳ نمی شود. در این حالت، وراث باید مبلغ و مشخصات این پول نقد را در اظهارنامه مالیات بر ارث خود درج کنند و پس از ارزیابی توسط کارشناس مالیاتی و تعیین مالیات متعلقه، به اداره امور مالیاتی مراجعه و مالیات آن را پرداخت نمایند تا گواهی لازم برای تصرف قانونی در آن صادر شود.
بخشنامه ۱۴۰۳ گام بزرگی در جهت تسهیل پرداخت مالیات بر ارث سپرده های بانکی برای وراث است، اما آگاهی از استثنائات و مراحل مربوط به پول نقد فیزیکی همچنان ضروری است.
معافیت ها و کسورات قانونی از مالیات بر ارث پول نقد و سپرده بانکی
قانون مالیات بر ارث، علاوه بر تعیین نرخ های مالیاتی، برخی موارد را نیز به عنوان معافیت یا کسورات مجاز در نظر گرفته است که می تواند بار مالی وراث را کاهش دهد. آگاهی از این موارد، حق قانونی وراث است که باید در زمان تهیه اظهارنامه و پیگیری امور مالیاتی، مورد توجه قرار گیرد.
کسورات مجاز از مالیات بر ارث
بر اساس قانون، قبل از محاسبه نهایی مالیات بر ارث، برخی هزینه ها و دیون از کل ماترک متوفی کسر می شوند. این کسورات، به نوعی باعث کاهش پایه مالیاتی و در نتیجه کاهش مبلغ نهایی مالیات می شوند. مهمترین کسورات مجاز عبارتند از:
- دیون و بدهی های متوفی: تمامی بدهی ها و دیونی که متوفی تا لحظه فوت داشته است، در صورتی که مستند و قابل اثبات باشند، از ماترک او کسر می شوند. این دیون می تواند شامل وام های بانکی، بدهی به اشخاص حقیقی یا حقوقی، مهریه و نفقه (در صورت فوت مرد) و سایر تعهدات مالی باشد. وراث باید مدارک و مستندات مربوط به این بدهی ها (مانند فیش های پرداخت، قراردادهای وام، اسناد رسمی) را به اداره امور مالیاتی ارائه دهند.
- هزینه های کفن و دفن: هزینه های متعارف و منطقی مربوط به کفن و دفن متوفی، تا سقف تعیین شده توسط سازمان امور مالیاتی و با ارائه فاکتورهای معتبر، قابل کسر از ماترک است. این سقف هر ساله توسط سازمان امور مالیاتی اعلام می شود.
- واجبات مالی و عبادی متوفی: واجبات مالی (مانند خمس، زکات، رد مظالم) و واجبات عبادی (مانند حج، نماز و روزه قضا) که متوفی بر عهده داشته و پیش از فوت آن ها را ادا نکرده است، در صورتی که توسط مراجع ذی صلاح تأیید شوند، می توانند از ماترک کسر گردند. برای این موارد نیز ارائه تأییدیه و مستندات لازم است.
نحوه اعمال کسورات: برای اعمال این کسورات، وراث باید تمامی موارد فوق را به دقت در <اظهارنامه مالیات بر ارث> خود درج کرده و مستندات مربوط به هر یک را به اداره امور مالیاتی ارائه دهند. کارشناسان مالیاتی پس از بررسی و تأیید مستندات، میزان کسورات را از کل ماترک (یا از دارایی های مشخصی که قابلیت کسر دارند) کم کرده و سپس مالیات بر اساس باقیمانده محاسبه می شود. همانطور که در بخش قبل اشاره شد، درخواست کسر این هزینه ها در مورد سپرده های بانکی، مستلزم مراجعه به اداره امور مالیاتی و اخذ گواهی موضوع ماده ۲۶ است و از طریق مراجعه مستقیم به بانک ها ممکن نیست.
تفاوت با معافیت های قانون قدیم (قبل از ۱۳۹۵)
تفاوت اساسی کسورات با معافیت های قانون قدیم در این است که کسورات، هزینه هایی هستند که از ماترک کم می شوند تا پایه مالیاتی کاهش یابد. اما معافیت ها، بخش هایی از دارایی بودند که اصلاً مشمول مالیات نمی شدند. به عنوان مثال، در قانون قبل از سال ۱۳۹۵، <۸۰ درصد از سپرده های بانکی متوفی معاف از مالیات بر ارث> بودند. این یک معافیت بود و ارتباطی به کسورات و هزینه ها نداشت. اما در قانون جدید (از ۱۳۹۵ به بعد)، این معافیت <به طور کامل لغو شده است> و کسورات فوق تنها مواردی هستند که می توانند از ماترک کسر شوند.
این تغییر، اهمیت توجه به کسورات مجاز را برای وراث متوفیان پس از ۱۳۹۵ دوچندان کرده است، زیرا دیگر از معافیت های گسترده قبلی خبری نیست و هرگونه کاهش مالیات باید از طریق ثبت دقیق دیون و هزینه ها صورت گیرد.
نتیجه گیری
در این مقاله به بررسی جامع و کاربردی <مالیات بر ارث پول نقد> و <سپرده بانکی> در ایران پرداخته شد. پیچیدگی های مرتبط با این حوزه، به ویژه در دوران پس از فوت عزیزان، لزوم آگاهی از قوانین به روز و فرآیندهای مربوطه را بیش از پیش آشکار می سازد. از تعریف دقیق پول نقد فیزیکی و سپرده بانکی گرفته تا سیر تحولات قانونی پیش و پس از سال ۱۳۹۵ و نرخ های مالیاتی متفاوت برای هر طبقه از وراث و نوع دارایی، تمامی جنبه های مهم مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
همانطور که مشاهده شد، با لغو <معافیت ۸۰ درصدی سپرده های بانکی> از سال ۱۳۹۵ به بعد و معرفی <بخشنامه ۱۴۰۳ سازمان امور مالیاتی> که امکان پرداخت مستقیم مالیات سپرده ها را در بانک ها فراهم می آورد، شاهد تغییرات چشمگیری در این فرآیندها هستیم. این بخشنامه با هدف تسهیل امور وراث صادر شده است، هرچند که در برخی موارد خاص، مراجعه به ادارات امور مالیاتی همچنان الزامی است. همچنین، آشنایی با کسورات قانونی مجاز از مالیات بر ارث، راهکاری مهم برای کاهش بار مالیاتی وراث محسوب می شود.
در نهایت، برای وراث توصیه می شود که در مواجهه با امور <مالیات بر ارث پول نقد> و سپرده های بانکی، با دقت و آگاهی کامل عمل کنند. اقدام به موقع برای تهیه گواهی حصر وراثت و ارسال اظهارنامه مالیاتی در مهلت مقرر، از بروز مشکلات و جریمه های احتمالی جلوگیری خواهد کرد. در صورت وجود هرگونه ابهام یا پیچیدگی، مشاوره با وکلای متخصص در امور ارث و مشاوران مالیاتی، می تواند راهگشای بسیاری از چالش ها باشد و اطمینان خاطر لازم را برای طی کردن این مسیر قانونی فراهم آورد. آگاهی و برنامه ریزی درست، کلید عبور موفق از این مرحله است.