همیشه برای صحبت درباره ضرورت وجود یک صنعت، مسئله زمان هم مطرح می‌شود. به عبارت دیگر یکی از مهم‌ترین فاکتورها برای بررسی ضرورت بقای صنایع، بازه زمانی و رخدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مربوط به آن دوره است.مثلا شیوع یک بیماری، را تحت تاثیر قرار می‌دهد و قیمت ارز تاثیر زیادی بر صنعت گردشگری دارد.
اما در این بین صنایعی ماننده فلزات اساسی و نفت، نقش متفاوتی را ایفا می‌کنند، چرا که اگر وجود نداشتند، بسیاری از صنایع دیگر شکل نمی‌گرفتند و زندگی بشر با آن چه امروز می‌بینیم، بسیار متفاوت بود. در این مطلب از وبسایت خبری دانیال زاده قصد داریم به تحلیل صنعت فلزات اساسی بپردازیم. در ادامه مسیری که صنعت فلزات در ایران پشت سر گذاشته است، نمادهای گروه فلزات اساسی در و رخدادهای مختلفی که این صنعت را تحت تاثیر قرار می‌دهند را بررسی خواهیم کرد.
تاریخچه صنعت فلزات اساسی در ایران
اگر بخواهیم تاریخچه صنعت فلزات اساسی در ایران را به صورت کامل بررسی کنیم، لازم است به قرن‌ها پیش باز گردیم. چرا که آثار باستانی باقی مانده از دوره‌های مختلف تاریخی، گویای وجود صنایع فلزی در همه اعصار بوده است اما قدمت آن چه ما امروز به عنوان صنایع فلزی می‌شناسیم و در واقع شکل مدرن این صنعت، مربوط به حدود یک قرن پیش است. تا اواخر قرن ۱۳ خورشیدی صنعت آهن، فولاد، مس و… با مشاغلی سنتی‌تری مانند آهنگری، مسگری و… شناخته می‌شد. در اواخر قرن ۱۳ محصولات فولادی مخصوص ساختمان‌سازی برای نخستین بار وارد ایران شد.
واردات محصولاتی چون تیرآهن و ریل‌های آهنی تا چند دهه بعد ادامه یافت و در دهه ۴۰ تا ۵۰ شمسی، ساخت نخستین کارخانه ذوب آهن در ایران، با کمک شرکت کروپ آلمان آغاز شد. اگر چه رخ دادن جنگ جهانی دوم و مسائل سیاسی دیگر، صنعت آهن و فولاد ایران را تحت تاثیر قرار داد اما به هر حال تا نیمه قرن ۱۴ کارخانه‌های ذوب آهن اصفهان (ذوب) و شرکت ملی صنایع مس ایران (فملی)، کلسیمین (فاسمین) به عنوان اولین کارخانه‌های صنعت فلزات اساسی فعالیت خود را آغاز کردند.
همچنین در دهه ۶۰ و ۷۰ شمسی شرکت‌های دیگری چون فولاد خوزستان (فخوز)، فولاد آلیاژی ایران (فولاژ)، شرکت تولیدی فولاد سپید فراب کویر (کویر)، شرکت سرمایه‌گذاری توکا فولاد (وتوکا) با هدف تامین نیازهای صنعت فلزات اساسی کشور تاسیس شدند. تا پایان دهه ۷۰ سهام هیچ کدام از این شرکت‌ها در بازار بورس عرضه نشد اما در دهه ۸۰ با توجه به اجرای طرح خصوصی‌سازی و عرضه سهام گروه فلزات در بورس، تحول صنایع فلزات اساسی در ایران آغاز شد. در ادامه به بررسی رویدادهای این دوره خواهیم پرداخت.
تاثیر خصوصی‌سازی بر صنایع فلزی
تا قبل از دهه ۸۰ تمام کارخانه‌های گروه آهن و فولاد، به عنوان بخشی دولتی فعالیت می‌کردند و هیچ شرکت خصوصی در این زمینه وجود نداشت اما با آغاز طرح خصوصی‌سازی دو اتفاق در این زمینه روی داد: نخست عرضه سهام گروه فلزات اساسی در بازار بورس و دوم تاسیس شرکت‌های جدید در این حوزه. تاثیر خصوصی‌سازی بر صنایع فلزی را می‌توان به خوبی در شمار کارخانه‌هایی که در دهه ۸۰ افتتاح شدند، مشاهده کرد. شرکت‌های گسترش صنایع روی ایرانیان (فگستر)، تولید و توسعه سرب و روی ایرانیان (فتوسا)، زرین معدن آسیا (فزرین) و شرکت آهن و فولاد ارفع (ارفع) نمونه آن هستند.
گروه فلزات اساسی در مهر ۱۳۸۱ به بورس پیوست و طی چندین مرحله تا سال ۱۳۹۰ سهام شرکت‌هایی چون فولاد مبارکه اصفهان (فولاد)، فولاد امیرکبیر کاشان (فجر)، مس شهید باهنر (فباهنر) و… در این بازار عرضه شدند. البته با توجه به این که فلزات اساسی (به خصوص فولاد) در رده صنایع استراتژیک ایران قرار دارند، از همان ابتدا رویدادهای سیاسی مانند تغییر دولت و روابط بین‌الملل تاثیر خود را بر سهام این گروه به نمایش گذاشت. می‌توان تاثیر خصوصی‌سازی بر صنایع فلزی را در مقایسه با تاثیرات سیاسی بر این صنعت ناچیز دانست. در ادامه روند حرکت گروه فلزات اساسی را در بازار بورس بررسی می‌کنیم.
گروه صنایع فلزات اساسی در بورس
همان طور که اشاره کردیم، گروه صنایع فلزات اساسی در مهر ۱۳۸۱ به بازار بورس پیوست. شاخص این گروه برای مدت ۴ سال و هم‌زمان با اقدامات دولت هشتم، مسیر خوبی را طی کرد. قرار گرفتن در صعودی برای صنعتی که سهام آن به تازگی در بورس عرضه شده بود، حکایت از دو چیز داشت: اول اعتماد و باور مردم به فعالیت کارخانه‌های این گروه (که با توجه به قدمت صنایع فلزی در ایران قابل درک است) و دوم عملکرد صحیح دولت و تقویت روابط بین‌الملل که برای بقای صنایع استراتژیک مثل فلزات اساسی بسیار حائز اهمیت است. در تصویر زیر مسیر حرکت گروه صنایع فلزات اساسی در بورس را بین سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ مشاهده می‌کنید.
افزایش قیمتی که در خرداد ۱۳۸۴ برای سهام گروه فلزات رخ داد، اولین تجربه صعود قابل توجه این گروه به حساب می‌آید. البته با تغییر دولت، سهام گروه فلزی وارد مسیر نزولی شد که در ادامه آن را بررسی می‌کنیم.
اولین پیک صنعت فلزات
اولین پیک صنعت فلزات طبق آن چه در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، در تیر ماه سال ۱۳۸۷ رخ داد. البته با توجه به مسیر نزولی که سهام این گروه طی می‌کرد، چنین خدادی کمی عجیب به نظر می‌رسد! حال برای درک موضوع کمی به عقب بازمی‌گردیم و رویدادهای این دوره را بررسی می‌کنیم.
در تصویر بالا آغاز مسیر صعودی سهام گروه فلزات اساسی را که متاثر از رشد قیمت ارز است، مشاهده می‌کنید. این رشد در نیمه نخست سال ۱۳۸۷ به اوج خود رسید و اولین پیک صنعت فلزات را رقم زد. البته متاسفانه این صعود چندان دوام نیاورد و با انتشار اخبار مبنی بر تحریم مجموعه صنایع شهید ستاری، هفت تیر، گروه صنایع مهمات و متالورژی و صنایع شیمی پارچین که همگی به نوعی به گروه فلزات اساسی مرتبط می‌شوند، سهام این گروه سقوط کرد.
تاثیر تحریم‌ها بر صنعت فلزات اساسی
تاثیر تحریم‌ها بر صنعت فلزات اساسی را می‌توان از دو جنبه مهم بررسی کرد. اول این که ایران صادرات گسترده‌ای در زمینه آهن، فولاد، مس و دیگر محصولات این حوزه دارد. بنابراین هر موضوعی که این صادرات را تحت‌الشعاع قرار دهد، می‌تواند زیان اقتصادی برای کشور حاصل کند و همان طور که می‌دانید تحریم‌ها، تاثیر عمیقی بر صادرات ایران داشتند. دومین جنبه مربوط به تولیدات داخلی است. قبل از اعلام تحریم‌ها علیه کشور، ایران با دریافت نمایندگی از شرکت‌های خارجی، به تولید و مونتاژ محصولاتی مانند قطعات خودرو و… می‌‌پرداخت. پس از اعلام تحریم‌ها، شرکت‌های خارجی با ایران قطع رابطه کردند و به این ترتیب تولید کاهش یافت و اشتغال تحت تاثیر قرار گرفت.
در همین شرایط قیمت دلار سیر صعودی داشت. افزایش قیمت ارز، بازار بورس را تحت تاثیر قرار می‌داد و سهام گروه فلزات اساسی دچار رکود نمی‌شد. هم‌زمان با این اتفاق‌ها، بازار فیزیکی با چالش‌های جدیدی روبرو بود. ابتدا به دلیل تحریم بانک‌ها، انتقال ارزی در این صنعت مشکلاتی را تجربه کرد و در ادامه پس از تحریم کشتی‌رانی، نقل و انتقال فلزات اساسی با چالش روبه‌رو شد. در تصویر زیر شرایط سهام گروه فلزات اساسی را در چهار سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ مشاهده می‌کنید.
تاثیر برجام بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی
تاثیر برجام برسهام گروه صنعت فلزات اساسی، موضوعی بسیار پیچیده است و ابعاد مختلفی را شامل می‌شود. بنابراین برای درک موضوع، ابتدا آن چه را که به صورت مستقیم بر صنایع فلزی تاثیر می‌گذارد بررسی می‌کنیم و در ادامه به چگونگی ارتباط هر کدام از عوامل با رخدادهایی مثل تحریم‌ها، برجام و… می‌پردازیم. تاثیر برجام بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی را می‌توان در مواردی مانند: قیمت مواد اولیه، حمل و نقل فلزات، میزان عرضه و تقاضا، نوسان قیمت ارز و خصوصا دلار به وضوح مشاهده کرد. در تصویر زیر وضعیت سهام گروه فلزات اساسی را از زمان آغاز برجام تا خروج آمریکا از برجام مشاهده می‌کنید.
تاثیر قیمت مواد اولیه بر صنعت فلزات اساسی
برای بررسی تاثیر قیمت مواد اولیه بر صنعت فلزات اساسی به سراغ یکی از مهم‌ترین محصولات این گروه یعنی میلگرد می‌رویم.
یکی از محصولات اصلی گروه فلزات، میلگرد است و قیمت میلگرد از نوسان قیمت مواد اولیه تاثیر می‌پذیرد. حال در نظر بگیرید که بخشی از مواد اولیه تولید داخلی هستند و بخشی از طریق واردات تامین می‌شوند. در نهایت هر رخدادی مثل تحریم‌ها، تغییر قیمت ارز یا برجام که واردات را تحت تاثیر قرار دهد، می‌تواند نقشی بر سهام گروه فلزات اساسی داشته باشد.
تاثیر هزینه حمل و نقل بر صنعت فلزات اساسی
موضوع بعدی حمل و نقل است. حمل‌و‌نقل فلزات عموما از طریق کامیون و کشتی‌های باری انجام می‌شود. این وسایل نقلیه سنگین، سوخت زیادی مصرف می‌کنند، پس قیمت سوخت در نوسان قیمت فلزت نقش دارد. حال اگر موضوعی مثل تحریم، حمل و نقل را با مشکل متوجه کند و هزینه بیشتری را در پی داشته باشد، قیمت فلز بالا می‌رود و اگر رویدادی مثل برجام در تسهیل حمل و نقل اثر مثبت بگذارد، قیمت مجددا کاهش می‌یابد. این کاهش قیمت که در بازار فیزیکی خوشایند است، سهامداران را خوشنود نمی‌کند و حتی می‌تواند تاثیر معکوس بر سهام گروه فلزات اساسی داشته باشد.
تاثیر میزان عرضه و تقاضا بر صنعت فلزات اساسی
میزان عرضه و تقاضا، بیشترین تاثیر را بر قیمت سهام، در هر صنعتی می‌گذارد. حال باید ببنیم که میزان عرضه و تقاضا به چه عواملی وابسته است. در گروه فلزات، رونق ساخت و ساز تاثیر زیادی بر میزان تقاضا و افزایش قیمت دارد. همچنین رکود بازار مسکن می‌تواند تاثیر معکوس داشته باشد. اما این موضوع چه ارتباطی با تاثیر برجام برسهام گروه صنعت فلزات اساسی دارد؟
وقتی نقدینگی در کشور کاهش پیدا کند و اوضاع اقتصادی خوب نباشد، بازارها یکی‌یکی دچار رکود می‌شوند و رخدادی مانند برجام حتی با به گردش درآوردن یک بازار، می‌تواند به صورت غیر مستقیم رکود را از بازارهای دیگر بکاهد. به گردش درآمدن یک بازار یعنی گردش پول و گردش پول به سرعت به همه بازارهای موازی نفوذ می‌کند و بازار مسکن و ساخت وساز هم از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین برجام (شاید به صورت غیر مستقیم) می‌تواند بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی هم تاثیر بگذارد.
تاثیر نوسان قیمت ارز بر صنعت فلزات اساسی
نوسان قیمت دلار و ارز یکی از تاثیرگذارترین رخدادها بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی است. به تامین مواد اولیه برای تولید بعضی محصولات اشاره کردیم؛ پس تاثیر قیمت ارز برای تامین این مواد واضح است و نیازی به توضیح بیشتر نیست.
مسئله مهم دیگر صادرات است. ایران یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان آهن‌آلات و مقاطع فولادی است و از طرفی قیمت نهایی در بحث صادرات به دلار محاسبه می‌شود. بنابراین نوسان قیمت دلار تاثیر بسزایی در قیمت فولاد دارد. در ایران طی این سال‌ها چندین رویداد، مثل تحریم‌ها به دلیل عدم همکاری در برنامه هسته‌ای، روی دادن برجام، خروج آمریکا از برجام و خبر پیوستن مجدد این کشور به برجام، بر قیمت دلار تاثیر قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند و در تمام این موارد مسیر سهام گروه فلزات اساسی دچار تغییر شده است.
تاثیر خروج آمریکا از برجام بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی
طبق آن چه در تصویر قبل مشاهده کردید، برجام رویدادی خوبی برای سهام گروه صنعت فلزات اساسی بود. سهام این گروه در دوره مذکور در روند صعودی قرار گرفت. شاید در چند مرحله اصلاح بازار، روند صعودی متوقف شده باشد اما هیچ روند نزولی شکل نگرفت و این سهام مجدد به مسیر صعودی بازگشت.
حال به سراغ تاثیر خروج آمریکا از برجام بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی می‌رویم. اگرچه خروج آمریکا از برجام در مجموع رویداد خوشایندی برای ایران نبود، اما در بازار بورس تاثیری متفاوت از خود بروز داد. همان طور که می‌دانید بازارهای موازی تاثیر قابل توجهی بر یکدیگر دارند و خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ باعث افزایش قیمت ارز شد. این افزایش قیمت در یک مرحله رخ نداد، بلکه با اعلام هر تحریم از طرف آمریکا، قیمت بالا می‌رفت و حتی تا بیش از یک سال بعد این رشد پلکانی ادامه داشت. در همین زمان بازار بورس هم متاثر از بازار ارز دچار رشد می‌شد و طبق آن چه در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، از اردیبهشت ۱۳۹۷ تا یک سال و نیم بعد یعنی زمان دعوت مردم برای پیوستن به بورس، سهام گروه صنعت فلزات اساسی روند صعودی داشت.
تاثیر پیوستن مردم به بورس بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی
تاثیر پیوستن مردم به بورس بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی آنقدر زیاد بود که دومین پیک این صنعت را رقم زد. از سال ۱۳۹۸ دولت ایران شروع به دعوت مردم به پیوستن به بازار بورس کرد. از نیمه ۱۳۹۸ این دعوت نتیجه داد و طبق آن چه در تصویر مشاهده می‌کنید روند صعودی سهام در بازار بورس ادامه یافت. در تابستان ۱۳۹۹ روند مذکور به اوج خود رسید و دومین پیک در صنعت فلزات اساسی رقم خورد.
احتمالا این سوال برای‌تان پیش می‌آید که چرا تاثیر پیوستن مردم به بورس بر سهام گروه صنعت فلزات اساسی تا این حد زیاد بوده است؟ وقتی عده زیادی وارد بازار بورس شدند، تقاضا برای خرید سهام مختلف افزایش یافت و در واقع همه گروه‌ها رشد خوبی را در این زمان تجربه کردند. اما از آنجایی که افراد تازه وارد اطلاعات زیادی درباره بورس نداشتند، گرایش به سمت صنایع قدیمی و شناخته شده بیشتر بود. فلزات اساسی، نفت و پتروشیمی، سهام بانکی و خودرو از گروه‌هایی بودند که بیشترین تاثیر را در آن زمان حس کردند.