مخالفین و موافقین صلح در قفقاز

برای شناخت میزان جدی بودن این تحول و مواضع مخالفین و موافقین آن،نکات زیر قابل توجه است.
۱.جمهوری آذربایجان پس از جنگ دوم قره باغ به بخش مهمی از اهداف خود رسید و فعلا آزادی کامل قره باغ را هدف نهایی خود می داند.این هدف نیز قابل دسترسی است چرا که پاشینیان نخست وزیرارمنستان صریحا اعلام کرد:«ایروان آماده به رسمیت شناختن تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان به مساحت ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع است که شامل قره‌باغ هم می‌شود.من و رئیس‌جمهوری آذربایجان به توافق رسیدیم یا بهتر بگوییم به تفاهم رسیدیم که ارمنستان و آذربایجان تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت بشناسند. قلمرو ارمنستان ۲۹۸۰۰ کیلومتر مربع و قلمرو آذربایجان ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع است.» علی اف هم در مقاطع مختلف بر به رسمیت شناختن تمامیت ارضی ارمنستان تاکید کرده است و لذا به رسمیت شناختن متقابل تمامیت ارضی دوکشور به معنای اعمال حاکمیت آذربایجان در قره باغ و گذرگاه لاچین و اعمال حاکمیت ارمنستان در استان سیونیک و گذرگاه موسوم به زنگزور است.
۲.نگرانی بعدی ارمنستان، آینده وضعیت ارامنه در قره باغ است که با توجه به اطمینان دادن رئیس‌جمهوری آذربایجان به ارامنه مبنی بر اینکه به عنوان بخشی از جامعه جمهوری آذربایجان از حقوق شهروندی برخوردار خواهند شد،نگرانی ارمنستان رفع می شود.الهام علی‌اف چند روز قبل در مصاحبه با یورو نیوز گفت: «ارامنه قره‌باغ باید درک کنند که بخشی از جامعه آذربایجان شدن را با تضمین‌های امنیتی درک می‌کنیم، آن هم با حقوقی از جمله حقوق آموزشی، فرهنگی، مذهبی، شهری. آنها زندگی عادی خواهند داشت… ما به آنها زندگی عادی پیشنهاد می‌کنیم و می‌دانند که به آنچه می‌گویم، عمل می‌کنم.» پاشینیان با استقبال از این پیشنهاد برای متقاعد کردن ارامنه قره‌باغ برای پذیرش حاکمیت باکو،اعلام آمادگی کرد. در اواخر ژوئیه، لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز تایید کرد که ایروان نیاز به متقاعد کردن ارامنه قره‌باغ در مورد اهمیت گفت‌وگو با باکو را درک کرده و جمهوری آذربایجان هم به نوبه خود، آماده ارائه تضمین‌هایی در مورد حقوق ارامنه قره‌باغ است.
۳.در عین حال ترکیه که دستیابی به صلح بین دو همسایه را در جهت منافع خود نمی داند،کماکان مسیر مخالفت را دنبال می کند.اخیرا اردوغان،رئیس جمهور ترکیه در دیدار جیحون بایرامف وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان گفت:«کریدور زنگزور باید بلافاصله باز شود.» طبعا اگر این گذرگاه با حفظ تمامیت ارضی ارمنستان و اعمال حاکمیت این کشور باز شود،مسیر صلح با جمهوری آذربایجان هموار می شود.اما آیا اردوغان حفظ تمامیت ارضی ارمنستان را می پذیرد؟ ترکیه معمولا در این ارتباط شفاف صحبت نمی کند و با کُلی گویی سعی در زنده نگه داشتن اختلافات تاریخی بین باکو و ایروان دارد. بایرامف وزیرامورخارجه آذربایجان در مصاحبه مشترک مطبوعاتی با همتای خود، در مقابل اظهارت طرف ترک سکوت کرد که این می تواند نشان از شناخت باکو نسبت به مواضع پنهان آنکارا باشد.هدف ترکیه از تحریک آذربایجان و سنگ اندازی در مسیر صلح، فشار بر دولت ارمنستان برای استفاده از گذرگاه استان سیونیک است.باکو به خوبی می داند که دعوای ترکیه و ارمنستان بر سر قتل عام ارامنه، قدمت بیش از یکصدساله دارد و این موضوع باید بین این دوکشور حل شود.لذا عاقلانه است که جمهوری آذربایجان منافع خود را قربای منافع ترکیه نکرده و از مسیر صلح منحرف نشود.
۴.جناح غرب یعنی آمریکا و اتحادیه اروپا که فعال شدن در حوزه قفقاز را نه برای کمک به آذربایجان یا ارمنستان بلکه در چارچوب رقابت خود با روسیه می دانند نیز موفقیت مذاکرات صلح را در جهت منافع خود تلقی نمی کنند.کشورهای غربی علاقمند هستند تا با تداوم درگیری در قفقاز بتوانند حضور خود در این منطقه و در کنار گوش روسیه را افزایش داده وموقعیت این کشور را تضعیف کنند.«متیو میلر» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز سه‌شنبه یازده مرداد اعلام کرد:«کشورش بر این باور است که برای دستیابی به توافق صلح میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، هر دو طرف باید مصالحه‌های دشواری را صورت دهند.لذا «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه آمریکا گفتگو با سران ارمنستان و جمهوری آذربایجان ادامه می دهد.» سیاست آمریکا و غرب از «سخت انگاری» مذاکرات با هدف دخالت برای انزوای روسیه، دنبال می شود.
۵.روسیه در نقش میانجی بین ارمنستان و آذربایجان،پس از جنگ چهل و چهار روزه آنها را به امضای موافقتنامه آتش بس متقاعد ساخت و حضور خود به عنوان ناظر بر اجرای این توافق را در مرزهای ارمنستان و آذربایجان تثبیت کرد.مسکو کماکان علاقمند است که در قفقاز بماند و لذا از اینکه سریعا یک توافقنامه صلح آماده شود،ابراز نگرانی می کند.روسیه که برقراری صلح در قفقاز را همچون آمریکا و اروپا در چارچوب رقابت با غرب تعریف می کند کماکان علاقمند است مذاکرات طرفین به نتیجه نرسد تا توجیه لازم برای حضور در قفقاز داشته باشد.”دنیس گونچار”، مدیر بخش چهارم کشورهای مستقل مشترک المنافع وزارت امور خارجه روسیه، صبح جمعه در مصاحبه با خبرگزاری «تاس» گفت:«یک توافقنامه صلح خام و با عجله، صلح پایدار را برای منطقه به ارمغان نخواهد آورد. برعکس، می تواند اساس درگیری ها و تراژدی جدیدی در روابط بسیار حساس و دارای جزییات بسیار ارمنستان و آذربایجان در آینده شود.لذا اولویت باید نه به سرعت، بلکه به تهیه کیفی تصمیمات متوازن و قابل قبول متقابل برای پیمان صلح باشد.» دو هفته پیش الهام علی اف گفت حضور نیروهای نظارتی(روسیه) موقت بوده و ضرورتی به ادامه این حضور برای دراز مدت نیست.طبعا اظهارات علی اف نباید مورد رضایت روسها باشد.
۶.جمهوری اسلامی ایران در این عرصه دارای مواضع اصولی ومنطبق با موازین بین المللی است.ایران از استقرار صلح عادلانه در قفقاز استقبال کرده و این مهم را در سایه شناسائی تمامیت ارضی کشورها،عدم تغییر مرزهای بین المللی و حفظ حقوق ارامنه می داند.در عین حال ایروان و باکو مذاکره‌کنندگان اصلی هستند و ورود کشورهای خارج از منطقه برای استقرار صلح نمی‌تواند مفید باشد.دخالت کشورهایی مثل آمریکا یا اتحادیه اروپا که تنها به دنبال تامین منافع خود هستند،می تواند موجب ایجاد ناامنی های جدید بشود.روسیه نیز که برای دستیابی به توافق آتش بس کمک کرده و در حال انجام وظیفه نظارتی خود هست،پس از استقرار کامل صلح،می تواند پس از توافق با باکو و ایروان، پایان نظارت را اعلام کند.
در مجموع برقراری صلح عادلانه موجب ایجاد امنیت و ثبات در منطقه شده و زمینه‌ساز تعاملات اقتصادی در قالب ۳+۳ شود. در این صورت ایران،روسیه،ترکیه در کنار آذربایجان،ارمنستان و گرجستان می توانند همکاری های سازنده را جایگزین رقابت های غیرسازنده نمایند. بنابراین حمایت از تداوم مذاکرات باکو و ایروان و عدم ممانعت از استقرار صلح نه تنها باعث تقویت همکاری های اقتصادی و مانع دخالت های بیگانگان است بلکه احتمال جنگ سوم قره باغ را نیز منتفی خواهد ساخت.