«آیین نخل‌گردانی» در استان مرکزی با قدمتی ۴۰۰ ساله یکی از رسم‌های مذهبی است که در ایام محرم و روز عاشورا در شهرستان‌های خمین و نراق برگزار می‌شود.
حسین محمودی ـ معاون میراث فرهنگی استان مرکزی ـ درباره آیین نخل‌گردانی در شهر نراق به مجله خانواده گفت: نراق دارای دو نخل بزرگ و کوچک است که در ایام محرم جوانان با حضور در کنار نخل‌های شهر با پوشش پارچه‌های مختلف لباس عزا را بر تن نخل‌ها می‌پوشانند و با ذکر «یا علی» و «یا زهرا»، نخل را از محل و جایگاه خود حرکت داده و آن را در میدان اصلی شهر می‌آورند. این مراسم از دیرباز برای مردم نراق اهمیت خاصی داشته و سال‌هاست که در شهر نراق در ایام شهادت پنج تن آل عبا آیین سنتی نخل‌گردانی برگزار می‌شود.
او افزود: به افرادی که پایه‌های نخل را بر دوش می‌گیرند، پایه‌کش گفته می‌شود و از زمان‌های دور پایه‌کشان نخل در نراق مقدس بوده و از این رو افرادی که این نخل را بر دوش می‌برند با وضو و نیت خیر ابتدا آن را بوسیده و سپس «یا علی‌گویان» پایه‌های سنگین را حمل می‌کنند. خانواده‌های اصیل و مذهبی در نراق، هر کدام پایه‌هایی از این نخل‌ها را از پدران خود به ارث می‌برند و نسل به نسل به اولاد پسر و ارشد خانواده رسیده به طوری که پایه‌ها به افراد یا طایفه خاصی تعلق دارد و رسم است به رسم ادب پایه نخل به افراد صلاحیت‌دار و دوستدار اهل بیت واگذار می‌شود.
محمودی ادامه داد: در صبح روز عاشورا پایه‌کش‌ها، چاچپ یا همان چادرشب و یا پارچه‌های مخصوص را از شانه تا کمر خود می‌بندند و از بالش‌های مخصوص روی شانه استفاده می‌کنند. در پایه‌های دو طرف نخل‌ها دو مرد توانمند یکی پشت به نخل و دیگری مقابل می‌ایستد و با شیوه‌ای خاص به صورت تعادلی این نخل را که دارای وزن سنگینی است، حمل می‌کنند. در پایه‌های جلو و عقب نخل نیز سه مرد توانمند می‌ایستند و به گونه‌ای نخل را حمل می‌کنند که تعادل آن حفظ شود. نخل‌گردان‌ها با شعارهایی مانند «اگر خسته جانی بگو یا علی»، «اگر ناتوانی بگو یا علی» عمق ارادت و شیفتگی خود را به ائمه اطهار به نمایش می‌گذارند.
به گفته معاون میراث فرهنگی استان مرکزی، نخلِ نراق روز عاشورا از محل نگهداری خود به جوار مسجد امام حسن(ع)، قدیمی‌ترین مسجد نراق به حرکت درمی‌آید و با گذر از مسیرهایی از محله پایین و بازار، به محله بالای این شهر منتقل شده و دوباره با سلام و صلوات به محل خود بازگشت داده می‌شود.
او با بیان این‌که آیین نخل‌گردانی استان مرکزی در آذرماه سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، اضافه کرد: بر اساس مستندات شفاهی آیین نخل‌گردانی در نراق و خمین ۴۰۰ سال قدمت دارد و سند حک‌شده بر روی نخل نیز متعلق به بیش از ۳۵۰ سال پیش است و استقبال از این آیین کهن در حدی است که شمار قابل توجهی از اهالی خمین از جای جای این دیار خود را به نخل می‌رسانند.
معاون میراث فرهنگی استان مرکزی ادامه داد: بنابر روایت‌های مختلف نخل در این آیین به معنای «خیمه‌گاه حسینی» و یا «درخت خرما» است و در اصطلاح عامیانه به هر درخت و درختچه تزیینی هم نخل می‌گویند اما در آیین عزاداری حسینی این مصنوع چوبی به عنوان تابوت‌واره بر دوش عاشقان حسینی حمل می‌شود؛ در واقع نخل‌گردانی تداعی نمایشی از جسمِ تابوت‌واره است که به یاد مصائب عاشورا و صحنه‌های پرشور حماسه کربلا در خمین و نراق انجام می‌شود.
محمودی همچنین درباره آیین نخل‌گردانی در شهرستان خمین گفت: «آیین نخل‌گردانی» در شهر خمین شورای ویژه پنج‌نفره‌ای دارد که در دهه اول محرم مراسم تزیین و آماده‌سازی نخل را انجام می‌دهند. مراسم نخل‌بندی خمین در اولین روز ماه محرم توسط بانیان انجام می‌شود که اسامی برخی از آنان نیز بر چوب زیرین نخل حک شده است. حاجتمندان از مناطق مختلف استان مرکزی و شهرهای همجوار از همان روز اول محرم در امامزاده ابوطالب(ع) نخل را زیارت می‌کنند. عصر سومین روز از دهه محرم به نخل پارچه نو پوشانده می‌شود و روز چهارم از این دهه نیز پیکره نخل طناب‌پیچ می‌شود تا محکم شود. پارچه سبز نخل به نام «طره» در شب هفتم ماه محرم به قسمت پایین نخل بسته می‌شود و در شب هشتم نیز کتیبه‌های سوزن‌دوزی که اسامی اهل بیت و یاران امام حسین (ع) داخل آن درج شده روی نخل قرار می‌گیرد.
او اضافه کرد: آیین نخل‌گردانی خمین از صبح روز عاشورا شروع می‌شود. حاملان نخل که تعدادی از دوستداران اهل بیت(ع) و امام سوم شیعیان هستند، نخل را از جایگاه بیرون آورده و آن را به طرف میدان ۱۵ خرداد حرکت می‌دهند و در کنار امامزاده محمد(ع) در میدان پانزده خرداد بر روی یک چهارپایه آهنی قرار می‌دهند تا مردم بتوانند از زیر آن به راحتی عبور کنند. عزاداران حسینی بر این باورند که با عبور از زیر این نخل و دعا کردن شفاعت می‌یابند. پس از آن نخل با حضور دسته‌های سینه‌زن از میدان ۱۵ خرداد به سمت میدان عاشورا در خمین حرکت داده می‌شود و در ظهر روز عاشورا و بعد از اقامه نماز جماعت، عزاداران نخل را از این میدان به سمت آشیانه خود در امامزاده ابوطالب(ع) برمی‌گرداندند.
معاون میراث فرهنگی استان مرکزی همچنین بیان کرد: در آیین نخل‌گردانی، نان محلی نیز به نام «عباس‌علی» برای تقویت قوای بدنی پایه‌کش‌ها و نخل‌گردانان توزیع می‌کنند که این نان از آرد، شیر، شکر و زعفران تهیه می‌شود. همچنین یکی دیگر از سنت‌های دیرینه نخل‌گردانی فاتحه‌خوانی برای اموات و بزرگان است که در مسیر حرکت نخل برای اموات همان محل خوانده می‌شود. زنان نیز در مسیر حرکت نخل بر پشت بام‌ها رفته و بر سر نخل‌گردان‌ها و عزاداران حسینی گلاب می‌پاشند.
انتهای پیام