حلقه محاصره خرمشهر تنگ‌تر شد و دشمن که بخشی از نیروهایش به اسارت درآمده بودند، ناامید از شکستن محاصره، مذبوحانه برای نجات نیروهایش تلاش می‌کرد. در این حال، پس‌ازآن که احمد زیدان؛ فرمانده نیروهای مستقر در خرمشهر، روی مین رفت و کشته شد.
به گزارش مجله خانواده، پس از مرحله سوم عملیات و تلاش‌هایی که برای دستیابی به جاده شلمچه صورت گرفت، بی‌درنگ فرصت لازم در اختیار یگان‌ها گذارده شد که به بازسازی و تجدید سازمان نیروهای خودی بپردازند.
در این مدت، نشست‌هایی برگزار و در بخشی از آنها به بررسی مشکلات و تصمیم‌گیری برای آینده پرداخته شد. تجارب به‌دست‌آمده حکایت از آن می‌کرد که سازمان رزم سپاه پاسداران می‌بایست به‌منظور گسترش ظرفیت جذب و به‌کارگیری نیروهای بسیجی گسترش یابد. همچنین لازمه عمق بخشیدن به عملیات، داشتن پشتیبانی آتش توپخانه و به‌کارگیری نیروی زرهی بود، چرا که تداوم درگیری و پیش‌بینی چندین مرحله عملیات، تنها با اتکا به نیروی پیاده عملی نبود و با مشکلات عدیده‌ای روبرو می‌شد.
همچنین آموزش افراد برای جایگزینی برخی فرماندهان و دیگر نیروهای پایوری که به شهادت رسیده بودند و جبران ضعف‌های موجود در زمینه مهندسی، آتش، زرهی، بهداری، شناسایی و غیره هم در همین نشست‌ها بحث و بررسی شد.
در بخش دیگری از این نشست‌ها هم طرح مانور مرحله چهارم عملیات و تلاش‌های دشمن تجزیه‌وتحلیل شد. در این نشست‌ها، افراد غالباً بر این نظر بودند که مقاومت دشمن در خرمشهر اساساً بدین منظور صورت می‌گیرد که بتواند زمان لازم را برای تخلیه نیروهایش به دست آورد، ضمن اینکه دفاع از بصره و حفظ جاده شلمچه که عقبه نیروهای دشمن در خرمشهر بود و معبر وصولی بصره هم بخش دیگری از تلاش‌های دشمن را تشکیل می‌داد.
بر این اساس و با در نظر گرفتن دیگر شرایط و عوامل، مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس با هدف آزادسازی خرمشهر، با سه قرارگاه به شرح زیر طراحی شد:
قرارگاه فتح با تیپ ۱۴ امام حسین (ع) و ۸ نجف اشرف در جناح چپ منطقه عملیات، مأمور تأمین و پاک‌سازی شرق و غرب جاده آسفالت اهواز-خرمشهر و ورود به خرمشهر و پاک‌سازی آن شد.
قرارگاه فجر با تیپ ۳ از لشکر ۷۷ خراسان و تیپ‌های امام سجاد (ع) و ۳۳ المهدی (عج) در بخش میانی منطقه عملیات، مأمور تأمین و پدافند از غرب نهر عرایض، جلوگیری از فرار نیروهای دشمن از خرمشهر و تأمین پل نو شد.
قرارگاه نصر با دو تیپ ادغام‌شده ارتش و سپاه با عنوان نصر ۲ و نصر ۳ در جناح راست منطقه عملیات، مأمور پاک‌سازی خاکریزهای شمال جاده آسفالت خرمشهر-شلمچه و تأمین مرز تا جاده و در صورت موفقیت، تأمین نهر خین-اروندرود و قطع کامل راه ورودی دشمن در شلمچه شد.
آغاز عملیات و موفقیت قرارگاه‌ها
مرحله چهارم عملیات باهدف محاصره و آزادسازی خرمشهر در ۱ خرداد ۱۳۶۱ در ساعت ۲۲:۲۵ آغاز شد. یگان‌های قرارگاه فتح پس از درگیری با دشمن و پیشروی، با روشن شدن هوا موفق شدند در پلیس‌راه خرمشهر، دشمن را منهدم کنند.
نیروهای قرارگاه فجر هم با عملیات خود توانستند پل نو را تصرف کنند و به سمت شط العرب پیشروی کنند. نیروهای قرارگاه نصر هم ضمن پیشروی در امتداد مرز، با پاک‌سازی و انهدام دشمن، به سمت جنوب حرکت کردند. دریکی از سندهای به‌دست‌آمده از سنگرهای دشمن در خرمشهر، اهمیت این شهر برای دشمن و دلیل مقاومت آن چنین بیان‌شده بود:
دفاع از محمره (خرمشهر)، نگهبانی از پیروزی است، دفاع از محمره، شرافت آزادگان عراقی را به همراه خواهد داشت، دفاع از محمره، نابودی دشمن فارسی را تضمین می‌کند.در این وضعیت دشمن نیروهایش را از مثلث کارون-جاده خرمشهر فراخوانی کرد تا پس از سازماندهی آنها اقدام به شکستن محاصره خرمشهر کند، اما ضعف روحی نیروهای دشمن بیش از آن بود که بتوانند اقدام به پاتک دشمن و شکستن محاصره کنند.
در ۲ خرداد ۱۳۶۱ حلقه محاصره خرمشهر تنگ‌تر شد و دشمن که بخشی از نیروهایش به اسارت درآمده بودند، ناامید از شکستن محاصره، مذبوحانه برای نجات نیروهایش تلاش می‌کرد. در این حال، پس‌ازآن که احمد زیدان؛ فرمانده نیروهای مستقر در خرمشهر، روی مین رفت و کشته شد، برخی از نیروهای دشمن که با استفاده از هر وسیله ممکن (مانند تیوپ خودروها و کلمن های آب) برای عبور از رودخانه اروند تلاش کردند، تعدادی از آنها در آب غرق و کشته شدند و برخی دیگر همچنان در انتظار بودند.
تسلیم شدن بعثی‌ها با شعار الموت لصدام
طولی نکشید که صدای رزمندگان از بلندگوها پخش شد و باقی‌مانده نیروهای دشمن را که از هرگونه ارسال کمک یا عبور از رودخانه اروند ناامید شده بودند؛ دعوت به تسلیم کرد. به دنبال آن، از حدود ساعت ۱۰ صبح ۳ خرداد ۱۳۶۱ از گوشه و کنار شهر، نیروهای عراقی درحالی‌که دست‌ها را بر سر گذاشته بودند و برخی هم قرآن و عکس امام خمینی را در دست داشتند و «الموت لصدام» می‌گفتند، فوج فوج خود را تسلیم کردند.
رزمندگان اسلام در ۳ خرداد ۱۳۶۱ برخلاف تصور دشمن که از دروازه‌های شرقی، شمالی و جنوبی در کمین آنها بود، از دروازه غربی (از همان‌جایی که دشمن وارد خرمشهر شده بود) شهر را آزاد کردند و ضمن انهدام نیروهای دشمن، بسیاری از آنها را به اسارت درآوردند.
بدین ترتیب خرمشهر که پس از ۳۴ روز مقاومت در برابر دشمن سقوط کرده بود، بعد از ۵۷۵ روز اشغال، ظرف کمتر از ۴۸ ساعت آزاد و به‌طور کامل از لوث وجود اشغالگران پاک‌سازی شد. رزمندگان در اولین اقدام خود پس از آزادی خرمشهر، در مسجد جامع خرمشهر نماز شکر به جای آوردند.
منبع:
درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق (۱)؛ خونین‌شهر تا خرمشهر، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ یازدهم ۱۴۰۰، صفحات ۱۳۸، ۱۳۹، ۱۴۰، ۱۴۱، ۱۴۲
انتهای پیام