بوتاکس معده یک روش نوین و کمتهاجمی برای کاهش وزن است که با تزریق سم بوتولینوم به دیواره معده، سرعت تخلیه غذا را کاهش داده و احساس سیری را افزایش میدهد. این روش برای افرادی که به دنبال کاهش وزن محدود و غیرجراحی هستند، گزینهای مطرح به شمار میرود.

اما آیا بوتاکس معده واقعاً “جدیدترین روش لاغری مورد تأیید متخصصان گوارش” است؟ متخصصان گوارش این روش را انجام میدهند، ولی اغلب آن را به عنوان یک راهکار کمکی و موقت در نظر میگیرند، نه یک راه حل قطعی و استاندارد برای همه انواع چاقی. در ادامه، ابعاد مختلف این روش را بررسی خواهیم کرد.
بوتاکس معده چیست و مکانیسم عملکرد آن در لاغری چگونه است؟
بوتاکس معده به تزریق سم بوتولینوم نوع A (همان مادهای که در کاربردهای زیبایی برای کاهش چین و چروک استفاده میشود) به نواحی خاصی از دیواره عضلانی معده اشاره دارد. این روش با هدف کمک به کاهش وزن در افرادی که دچار اضافه وزن یا چاقی خفیف تا متوسط هستند، انجام میشود. مکانیسم عمل بوتاکس معده برای لاغری پیچیده اما مؤثر است و بر چند اصل کلیدی استوار است.
مکانیسم عمل دقیق بوتاکس در کاهش وزن
- فلج موقت عضلات معده: با تزریق بوتاکس به عضلات صاف دیواره معده، بهویژه در نواحی فوندوس و آنتروم، فعالیت این عضلات بهصورت موقت کاهش یا متوقف میشود. این فلج موقت مانع از انقباضات طبیعی و قوی معده میشود.
- تأخیر در تخلیه معده (Gastric Emptying): از آنجایی که عضلات معده ضعیف شدهاند، معده نمیتواند مانند گذشته غذا را به سرعت به روده کوچک هدایت کند. در نتیجه، غذا برای مدت طولانیتری در معده باقی میماند. این تأخیر در تخلیه، یکی از مهمترین دلایل افزایش احساس سیری است.
- افزایش احساس سیری: ماندگاری بیشتر غذا در معده و همچنین احتمالی تأثیر بر گیرندههای عصبی موجود در دیواره معده که مسئول ارسال سیگنال سیری به مغز هستند، باعث میشود فرد برای مدت طولانیتری احساس سیری کند. این امر به کاهش کلی حجم غذای مصرفی و در نتیجه کاهش کالری دریافتی منجر میشود.
- کاهش ترشح هورمون گرلین: برخی تحقیقات نشان دادهاند که بوتاکس معده ممکن است به کاهش ترشح هورمون گرلین (معروف به هورمون گرسنگی) نیز کمک کند. البته، این جنبه هنوز نیاز به مطالعات و تأییدات بیشتر علمی دارد.
این تغییرات در نهایت به کاهش اشتها، مصرف کمتر غذا و در نتیجه کاهش وزن کمک میکند.
چه کسانی کاندیدای مناسب برای بوتاکس معده هستند؟ (و چه کسانی نیستند؟)
انتخاب کاندیدای مناسب برای بوتاکس معده بسیار مهم است تا نتایج مطلوب و ایمنی بیمار تضمین شود. این روش برای همه افراد مناسب نیست و باید با ارزیابی دقیق توسط
دکتر محمد ثقفی فوق تخصصی بیماری های گوارش و کبد انجام شود.
کاندیداهای ایدهآل
- افراد دارای اضافه وزن یا چاقی خفیف تا متوسط (معمولا BMI بین ۲۵ تا ۳۵) که به دنبال کاهش وزن محدود هستند.
- کسانی که از رژیم غذایی و ورزش به تنهایی نتیجه مطلوب نگرفتهاند و به دنبال یک روش کمکی و غیرجراحی هستند.
- افرادی که به دلایل پزشکی یا شخصی نمیتوانند یا نمیخواهند جراحیهای تهاجمیتر لاغری را انجام دهند.
- بیمارانی که انتظارات واقعبینانهای از نتایج دارند و میدانند که این روش، یک راهحل جادویی نیست و نیاز به تغییر سبک زندگی دارد.
موارد منع مصرف (Contraindications)
- بارداری و شیردهی: به دلیل نبود اطلاعات کافی در مورد ایمنی بوتاکس بر جنین و نوزاد، در این دوران ممنوع است.
- بیماریهای عصبی-عضلانی: افرادی که بیماریهایی مانند میاستنی گراویس دارند، نباید از بوتاکس استفاده کنند، زیرا ممکن است علائم بیماری تشدید شود.
- آلرژی شناخته شده: هرگونه سابقه آلرژی به ترکیبات سم بوتولینوم.
- مشکلات گوارشی فعال: وجود زخم فعال، خونریزی، عفونت شدید یا التهاب در معده.
- رفلاکس معده شدید و کنترلنشده: تزریق بوتاکس ممکن است رفلاکس را بدتر کند.
- چاقی مفرط (BMI بالای ۳۵-۴۰): برای افرادی با چاقی شدید که نیاز به کاهش وزن چشمگیر دارند، بوتاکس معده کافی نیست.
مراحل انجام تزریق بوتاکس معده: از مشاوره تا ترخیص
فرآیند انجام بوتاکس معده برای لاغری یک روش سرپایی است که با مراقبت و دقت فراوان توسط فوق تخصص گوارش انجام میشود. این فرآیند از مشاوره اولیه آغاز شده و تا ترخیص بیمار ادامه مییابد.
مشاوره اولیه و ارزیابی جامع
اولین گام، مراجعه به پزشک متخصص، مانند دکتر محمد ثقفی فوق تخصصی بیماری های گوارش و کبد، برای مشاوره و ارزیابی است. در این مرحله:
- سوابق پزشکی کامل، داروهای مصرفی و سابقه بیماریهای قبلی به دقت بررسی میشود.
- آزمایشات خونی لازم، شامل بررسی عملکرد کبد و کلیه، انجام میگیرد تا از سلامت عمومی بیمار اطمینان حاصل شود.
- آندوسکوپی تشخیصی اولیه برای بررسی دقیق وضعیت مری، معده و دوازدهه انجام میشود تا هرگونه زخم، التهاب یا ناهنجاری احتمالی شناسایی شود.
- بحث کاملی با بیمار در مورد انتظارات واقعبینانه از نتایج، مزایا، معایب، عوارض احتمالی و مراقبتهای پس از عمل صورت میگیرد.
آمادگی پیش از عمل
- بیمار باید حداقل ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از عمل ناشتا باشد.
- مصرف داروهای رقیقکننده خون (مانند آسپرین یا وارفارین) با مشورت پزشک و در صورت لزوم، برای چند روز قطع شود.
فرآیند تزریق بوتاکس معده
تزریق بوتاکس معده یک روش سرپایی و کمتهاجمی است:
- تحت بیحسی موضعی حلق و یا آرامبخش خفیف (Sedation) انجام میشود تا بیمار احساس راحتی کند و هیچ دردی حس نکند.
- پزشک با استفاده از آندوسکوپ، داخل معده را مشاهده میکند. آندوسکوپ یک لوله نازک و انعطافپذیر با دوربینی در انتها است که از طریق دهان وارد مری و سپس معده میشود.
- با استفاده از سوزن مخصوصی که از طریق کانال آندوسکوپ عبور میکند، بوتاکس به نواحی استراتژیک دیواره عضلانی معده تزریق میشود. این نقاط معمولاً شامل ناحیه فوندوس (بالای معده) و آنتروم (پایین معده) هستند.
- مدت زمان تقریبی این عمل معمولاً بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه است.
پس از عمل
- بیمار برای ریکاوری کوتاهی (چند ساعت) تحت نظر قرار میگیرد.
- در همان روز و پس از برطرف شدن کامل اثرات آرامبخش و اطمینان از وضعیت پایدار، بیمار مرخص میشود و میتواند به خانه بازگردد.
مزایای بوتاکس معده: گزینهای کمتهاجمی برای کاهش وزن
بوتاکس معده با وجود برخی محدودیتها، مزایایی دارد که آن را برای گروه خاصی از افراد به گزینهای جذاب تبدیل میکند. این مزایا عمدتاً به ماهیت غیرتهاجمی و عوارض کمتر آن نسبت به روشهای جراحی مرتبط است.
- غیرجراحی و کمتهاجمی: مهمترین مزیت این روش، عدم نیاز به برش، بخیه و جراحیهای بزرگ است. این ویژگی آن را برای افرادی که از جراحی میترسند یا کاندیدای آن نیستند، مناسب میسازد.
- عدم نیاز به بیهوشی عمومی: در اکثر موارد، تزریق بوتاکس معده تحت بیحسی موضعی و آرامبخش خفیف (Sedation) انجام میشود که خطرات ناشی از بیهوشی عمومی را به همراه ندارد.
- زمان بهبودی بسیار کوتاه: بیمار میتواند به سرعت پس از چند ساعت ریکاوری به فعالیتهای روزمره خود بازگردد و نیازی به بستری شدن طولانیمدت در بیمارستان نیست.
- عوارض کمتر: در مقایسه با جراحیهای تهاجمی لاغری، عوارض جانبی بوتاکس معده برای لاغری به طور کلی کمتر و خفیفتر هستند.
- کاهش اشتها و افزایش احساس سیری: این روش به کاهش میل به غذا و کنترل حجم وعدههای غذایی کمک میکند و میتواند به تغییر عادات غذایی سالمتر منجر شود.
معایب، عوارض و محدودیتهای بوتاکس معده: واقعیتهای از دید متخصصان گوارش
با وجود مزایای ذکر شده، بوتاکس معده دارای معایب و محدودیتهای قابل توجهی است که آگاهی از آنها برای تصمیمگیری آگاهانه ضروری است. بسیاری از متخصصان گوارش و جراحان چاقی با دیدگاهی واقعبینانه و انتقادی به این روش نگاه میکنند.
ماهیت موقت اثر
یکی از بزرگترین محدودیتها، موقتی بودن اثر بوتاکس است. تأثیر فلجکنندگی سم بوتولینوم معمولاً ۴ تا ۶ ماه دوام دارد و پس از آن عضلات معده به تدریج به عملکرد طبیعی خود بازمیگردند. این بدان معناست که برای حفظ نتایج، نیاز به تزریقات مجدد و دورهای وجود دارد که هم از نظر مالی و هم از نظر تکرار پروسه آندوسکوپی، میتواند چالشبرانگیز باشد.
کاهش وزن محدود و متغیر
میزان کاهش وزن با بوتاکس معده معمولاً محدود است و اغلب بین ۵ تا ۱۵ درصد وزن اولیه بدن متغیر است. این کاهش وزن برای افراد دارای چاقی شدید کافی نیست و نتایج در افراد مختلف میتواند بسیار متفاوت باشد. تضمینی برای کاهش وزن مشخص و قابل توجه برای همه وجود ندارد.
نتایج غیرقابل پیشبینی و خطر بازگشت وزن
نتایج این روش برای هر فرد به یک شکل نیست و ممکن است برخی بیماران کاهش وزن بسیار کمی را تجربه کنند. همچنین، در صورت عدم تغییر پایدار در سبک زندگی، رژیم غذایی و فعالیت بدنی، خطر بازگشت وزن پس از از بین رفتن اثر بوتاکس بسیار بالاست. این امر میتواند منجر به ناامیدی و احساس شکست در بیمار شود.
دکتر سعید سینا، متخصص جراحی لاغری، بوتاکس معده را روشی غیراستاندارد و پرعارضه میداند که تنها کاهش وزن موقتی ایجاد میکند و در مواردی منجر به بازگشت وزنی بیشتر از وزن اولیه شده است.
عوارض گوارشی احتمالی
اگرچه بوتاکس معده کمتهاجمی تلقی میشود، اما ممکن است عوارض گوارشی خفیف تا متوسطی را به همراه داشته باشد. این عوارض میتوانند شامل نفخ، تهوع، سوء هاضمه، درد شکم، یبوست یا اسهال باشند که معمولاً موقتی هستند اما در برخی موارد ممکن است آزاردهنده باشند.
عوارض نادر اما جدی
در موارد بسیار نادر، ممکن است سم بوتولینوم به سایر نقاط بدن منتشر شود و عوارض عصبی جدی ایجاد کند. واکنشهای آلرژیک نیز هرچند نادر، اما ممکن است رخ دهند. انتخاب پزشکی با تجربه و تخصص بالا مانند دکتر محمد ثقفی فوق تخصصی بیماری های گوارش و کبد در کاهش این خطرات نقش حیاتی دارد.
عدم تأیید به عنوان روش استاندارد خط اول
بسیاری از انجمنهای علمی گوارش و جراحی چاقی در سراسر جهان، بوتاکس معده را به عنوان یک روش “استاندارد” و “مورد تأیید اصلی” برای لاغری پایدار و چشمگیر معرفی نمیکنند. این روش بیشتر به عنوان یک روش “کمکی”، “نوظهور” یا “در دست مطالعه” در نظر گرفته میشود و جایگاه آن در مقایسه با روشهای اثبات شده مانند جراحیهای باریاتریک و یا حتی بالون معده، متفاوت است.
مراقبتهای بعد از تزریق بوتاکس معده برای بهبود نتایج و کاهش عوارض
موفقیت بوتاکس معده برای لاغری تنها به فرآیند تزریق محدود نمیشود؛ بلکه مراقبتهای پس از آن و تعهد به تغییر سبک زندگی نقش حیاتی در دستیابی به نتایج مطلوب و پایدار دارند. پزشکان متخصص مانند دکتر محمد ثقفی فوق تخصصی بیماری های گوارش و کبد همواره بر این نکته تأکید دارند.
رژیم غذایی
- در روزهای اولیه پس از تزریق، مصرف مایعات و غذاهای نرم برای جلوگیری از تحریک معده توصیه میشود.
- پرهیز از غذاهای چرب، پرادویه، اسیدی و محرک که میتوانند باعث ناراحتی گوارشی شوند.
- مصرف کافی پروتئین برای حفظ توده عضلانی و افزایش احساس سیری.
- وعدههای غذایی کوچکتر و مکرر برای جلوگیری از پر شدن بیش از حد معده.
هیدراتاسیون
نوشیدن آب کافی و مایعات شفاف در طول روز برای هیدراته ماندن بدن و کمک به عملکرد صحیح دستگاه گوارش ضروری است.
فعالیت بدنی
شروع فعالیتهای بدنی سبک و تدریجی پس از یک تا دو روز استراحت کوتاه مدت مجاز است. از انجام ورزشهای سنگین و شدید در ابتدا خودداری شود و به تدریج شدت و مدت فعالیتها افزایش یابد.
تغییرات سبک زندگی
تاکید بر رژیم غذایی سالم و متعادل و برنامه ورزشی منظم به عنوان ستون فقرات کاهش وزن پایدار، حتی پس از بوتاکس معده، حیاتی است. بوتاکس تنها یک ابزار کمکی است و بدون این تغییرات، نتایج موقت خواهند بود.
پیگیریهای پزشکی
ویزیتهای منظم با پزشک متخصص گوارش و متخصص تغذیه برای ارزیابی پیشرفت، مدیریت عوارض احتمالی و تنظیم برنامه غذایی و ورزشی بسیار مهم است. این پیگیریها به حداکثر رساندن اثربخشی و پایداری نتایج کمک میکند.
مقایسه بوتاکس معده با سایر روشهای لاغری
برای درک بهتر جایگاه بوتاکس معده، مقایسه آن با سایر روشهای رایج لاغری ضروری است. این مقایسه میتواند به افراد در انتخاب بهترین گزینه بر اساس شرایط و انتظاراتشان کمک کند.
ویژگی | بوتاکس معده | بالون معده | رژیم غذایی و ورزش | جراحی باریاتریک (اسلیو، بایپس) |
---|---|---|---|---|
تهاجمی بودن | کمتهاجمی (آندوسکوپی) | کمتهاجمی (آندوسکوپی) | غیرتهاجمی | تهاجمی (جراحی) |
میزان کاهش وزن | ۵-۱۵% وزن اولیه | ۱۵-۲۰% وزن اولیه | متغیر، وابسته به تعهد | ۶۰-۸۰% اضافه وزن |
ماندگاری اثر | ۴-۶ ماه (موقت) | ۶-۱۲ ماه (موقت) | مادامالعمر (با تداوم) | طولانیمدت (با مراقبت) |
عوارض احتمالی | نفخ، تهوع، درد شکم (نادر: عصبی) | تهوع، استفراغ، درد شکم، رفلاکس، خطر پارگی (نادر) | ندارد | عفونت، خونریزی، انسداد، کمبود مواد مغذی، عوارض بیهوشی |
هزینه | متوسط | بالا | کم (در صورت عدم نیاز به متخصص) | بسیار بالا |
هدف کاندیدا | BMI ۲۵-۳۵، کاهش وزن محدود | BMI ۲۷-۳۵، کاهش وزن متوسط | همه سطوح BMI، تغییر سبک زندگی | BMI بالای ۳۵ (یا ۳۰ با بیماری همراه)، کاهش وزن چشمگیر |
بوتاکس معده به عنوان یک گزینه میانی بین روشهای غیرتهاجمی صرف (رژیم و ورزش) و جراحیهای تهاجمیتر قرار میگیرد. این روش برای کسانی مناسب است که به دنبال یک مداخله کمریسکتر از جراحی هستند اما به نتایج پایدارتری نسبت به رژیم غذایی به تنهایی نیاز دارند و آمادگی تکرار عمل را دارند.
آیا بوتاکس معده “مورد تأیید متخصصان گوارش” است؟ روشنسازی یک ابهام اساسی
یکی از سؤالات کلیدی و مهم در مورد بوتاکس معده، میزان “تأیید” آن توسط متخصصان گوارش است. پاسخ صریح این است که در حالی که متخصصان گوارش این روش را انجام میدهند، “تأیید” به معنای توصیه گسترده و استاندارد به عنوان اولین یا بهترین راه حل برای همه انواع چاقی نیست.
دیدگاه غالب متخصصان
دیدگاه غالب در جامعه پزشکی و به ویژه در میان فوق تخصصان گوارش، این است که بوتاکس معده بیشتر به عنوان یک روش:
- کمکی: در کنار تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی، نه جایگزین آنها.
- برای کاندیداهای خاص: افرادی با BMI پایینتر از جراحی و انتظارات واقعبینانه.
- در فاز تحقیقاتی: هنوز نیاز به مطالعات طولانیمدت و گسترده برای اثبات ایمنی و اثربخشی پایدار آن وجود دارد.
بسیاری از انجمنهای علمی معتبر گوارش و جراحی چاقی، بوتاکس معده را به عنوان یک روش استاندارد و خط اول درمان برای چاقی مفرط یا کاهش وزن پایدار معرفی نکردهاند.
علت این رویکرد
دلایل اصلی این رویکرد محتاطانه شامل موارد زیر است:
- ماهیت موقت: اثر بوتاکس کوتاه مدت است و نیاز به تزریق مجدد دارد.
- کاهش وزن محدود: برای بسیاری از افراد، میزان کاهش وزن کافی نیست.
- عدم وجود دادههای طولانی مدت کافی: برای اثبات ایمنی و اثربخشی پایدار در مقایسه با روشهای اثبات شدهتر.
- نتایج متغیر: پاسخ افراد به این روش یکسان نیست.
بنابراین، عبارت “جدیدترین روش لاغری مورد تأیید متخصصان گوارش” نیاز به شفافسازی دارد. دکتر محمد ثقفی فوق تخصصی بیماری های گوارش و کبد، مانند بسیاری از همکاران خود، با رویکردی علمی و مسئولانه، مزایا و معایب این روش را به دقت برای بیماران شرح میدهند تا هر فرد با آگاهی کامل، بهترین تصمیم را برای سلامتی خود بگیرد.
اولین و مهمترین گام در کاهش وزن، اصلاح سبک زندگی است. رژیم غذایی سالم و ورزش منظم همیشه باید خط مقدم درمان باشد. جراحی، تنها آخرین گزینه و در شرایط خاص انجام میشود.
هزینه بوتاکس معده: عوامل مؤثر و انتظارات مالی
هزینه بوتاکس معده یکی از ملاحظات مهم برای افرادی است که این روش را در نظر دارند. این هزینه ثابت نیست و تحت تأثیر چندین عامل قرار میگیرد.
عوامل مؤثر بر هزینه
- موقعیت جغرافیایی کلینیک: هزینهها در شهرهای بزرگ یا مناطق خاص ممکن است بیشتر باشد.
- تخصص و تجربه پزشک: پزشکان با تجربه و شهرت بالاتر ممکن است هزینههای بیشتری دریافت کنند.
- برند و میزان دوز بوتاکس استفاده شده: انواع مختلفی از سم بوتولینوم وجود دارد و میزان دوز مورد نیاز برای هر فرد نیز متفاوت است که بر هزینه نهایی تأثیر میگذارد.
- مخارج جانبی: شامل هزینههای مشاوره اولیه، آزمایشات پیش از عمل، بیهوشی یا آرامبخش و مراقبتهای پس از عمل.
عدم پوشش بیمهای
یکی از نکات مهم این است که در بسیاری از موارد، بوتاکس معده برای لاغری تحت پوشش بیمههای درمانی قرار نمیگیرد. دلیل اصلی این امر، عدم قرار گرفتن این روش در لیست روشهای درمانی استاندارد و مورد تأیید اصلی برای چاقی توسط بسیاری از نهادهای بیمهای است. بنابراین، بیمار باید انتظار داشته باشد که تمام هزینهها را به صورت آزاد پرداخت کند.
پیش از هر اقدامی، توصیه میشود برای اطلاع دقیق از هزینهها و مشاورههای لازم، با کلینیکهای معتبر و متخصصان مربوطه، مانند مطب دکتر محمد ثقفی فوق تخصصی بیماری های گوارش و کبد، تماس بگیرید.
نتیجهگیری: بوتاکس معده؛ یک ابزار کمکی، نه راه حل جادویی برای لاغری پایدار
بوتاکس معده به عنوان یک روش کمتهاجمی و غیرجراحی، پتانسیل کمک به کاهش وزن را دارد. این روش با ایجاد تأخیر در تخلیه معده و افزایش احساس سیری، میتواند به افرادی که به دنبال کاهش وزن محدود هستند، کمک کند. با این حال، مهم است که انتظارات واقعبینانهای از این روش داشته باشیم. اثر آن موقتی است و معمولاً ۴ تا ۶ ماه دوام دارد، و میزان کاهش وزن نیز محدود و متغیر است. متخصصان گوارش، در حالی که این روش را انجام میدهند، اغلب آن را به عنوان یک ابزار کمکی در کنار تغییرات پایدار سبک زندگی، رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم در نظر میگیرند. این روش یک “راه حل جادویی” برای لاغری پایدار نیست و برای دستیابی به نتایج مطلوب و حفظ سلامتی، مشورت با پزشک متخصص، مانند دکتر محمد ثقفی فوق تخصصی بیماری های گوارش و کبد، برای انتخاب بهترین و ایمنترین روش بر اساس شرایط فردی هر شخص، ضروری است.
سوالات متداول
آیا بوتاکس معده میتواند به درمان بیماریهای مرتبط با چاقی مانند دیابت نوع ۲ کمک کند؟
بوتاکس معده به طور مستقیم بیماریهایی مانند دیابت نوع ۲ را درمان نمیکند، اما کاهش وزن حاصل از آن میتواند به بهبود کنترل قند خون کمک کند.
چه مدت زمانی طول میکشد تا اولین نتایج کاهش وزن پس از تزریق بوتاکس معده قابل مشاهده باشد؟
نتایج کاهش وزن معمولاً ۲ تا ۴ هفته پس از تزریق بوتاکس معده آغاز میشود.
آیا رژیم غذایی خاصی وجود دارد که اثربخشی بوتاکس معده را به حداکثر برساند؟
بله، پیروی از یک رژیم غذایی کمکالری و سرشار از پروتئین، به همراه پرهیز از غذاهای چرب و فرآوریشده، اثربخشی بوتاکس معده را افزایش میدهد.
در صورت عدم موفقیت بوتاکس معده، گزینههای درمانی بعدی برای کاهش وزن چه میتوانند باشند؟
در صورت عدم موفقیت بوتاکس معده، گزینههایی مانند بالون معده، داروهای لاغری، یا جراحیهای باریاتریک (اسلیو یا بایپس معده) ممکن است بررسی شوند.
آیا بیماران با سابقه عملهای جراحی قبلی روی معده (غیر از جراحی لاغری) میتوانند بوتاکس معده انجام دهند؟
انجام بوتاکس معده در بیماران با سابقه جراحی قبلی روی معده نیازمند ارزیابی دقیق توسط پزشک متخصص است و در برخی موارد ممکن است منع مصرف داشته باشد.