خلاصه کتاب سنجش تکوینی و آموزش علوم تجربی ( نویسنده بورلی بل، برانون کووی )

کتاب سنجش تکوینی و آموزش علوم تجربی نوشته بورلی بل و برانون کووی، سنجش تکوینی را به عنوان یک فعالیت تعمدی و هدف دار معرفی می کند که بخشی جدایی ناپذیر از فرآیند یاددهی-یادگیری است؛ فعالیتی موقعیتی و بافتاری که بر مشارکت فعال معلم و دانش آموزان و استفاده از کلام برای برقراری ارتباط معنادار تأکید دارد، و از این رو با دیدگاه گفتمانی و فرهنگی اجتماعی یادگیری پیوند عمیقی دارد.

در دنیای پیچیده و پویای آموزش امروز، جایی که دانش آموزان تنها گیرندگان منفعل اطلاعات نیستند، بلکه فعالانه در ساخت درک خود مشارکت می کنند، سنجش نیز باید از چارچوب های سنتی فراتر رود. کتاب «سنجش تکوینی و آموزش علوم تجربی» اثری پیشرو از بورلی بل و برانون کووی، دو پژوهشگر برجسته در حوزه تعلیم و تربیت، به همین نیاز اساسی پاسخ می دهد. این کتاب نه تنها به چیستی سنجش تکوینی می پردازد، بلکه به تفصیل نحوه کاربرد آن را در کلاس های علوم تجربی بررسی می کند و بینش های عمیقی از پژوهش های میدانی ارائه می دهد. سنجش تکوینی به عنوان ابزاری حیاتی برای شکل دهی یادگیری عمیق و تدریس اثربخش، به ویژه در حوزه علوم تجربی، جایگاهی ویژه دارد. این مقاله قصد دارد فراتر از یک معرفی ساده، به ارائه نکات کلیدی، یافته های پژوهشی و کاربردهای عملی مطرح شده در هر فصل از این کتاب بپردازد تا درک جامع و عمیق تری از محتوای آن را برای معلمان، دانشجویان و پژوهشگران فراهم آورد.

هسته اصلی سنجش تکوینی از دیدگاه بل و کووی: رویکردی نوین در آموزش علوم

سنجش تکوینی، آن گونه که بل و کووی در کتاب خود تشریح می کنند، یک فرآیند ساده جمع آوری اطلاعات نیست، بلکه فعالیتی است که به صورت تعمدی و با هدف مشخص صورت می گیرد و جزئی جدایی ناپذیر از تجربه یاددهی-یادگیری به شمار می رود. این رویکرد بر این باور استوار است که سنجش نه تنها ابزاری برای اندازه گیری، بلکه بخشی از خود فرآیند یادگیری است.

یکی از مؤلفه های اساسی که نویسندگان بر آن تأکید دارند، ماهیت موقعیتی و بافتاری سنجش تکوینی است. سنجش تکوینی در خلأ اتفاق نمی افتد؛ بلکه عمیقاً با شرایط خاص و منحصر به فرد کلاس درس، ماهیت دانش آموزان و موضوع درسی گره خورده است. یک رویکرد سنجش تکوینی موفق، محیط آموزشی را به دقت تحلیل می کند و فعالیت های سنجشی را بر اساس آن طراحی می کند.

مشارکت فعال بین معلم و دانش آموزان، یکی دیگر از ستون های اصلی دیدگاه بل و کووی است. در این مدل، دانش آموزان تنها دریافت کنندگان بازخورد نیستند؛ آن ها خود به بازیگران اصلی در فرآیند سنجش تبدیل می شوند. خودارزیابی و همیارارزیابی، روش هایی هستند که به دانش آموزان کمک می کنند تا مسئولیت یادگیری خود را بر عهده بگیرند و با شناسایی نقاط قوت و ضعف خود و همکلاسی هایشان، مسیر پیشرفت را هموار سازند.

نقش کلام و ارتباط معنادار در سنجش تکوینی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گفت وگوها، پرسش و پاسخ ها، و تعاملات شفاهی در کلاس درس، ابزارهای قدرتمندی برای جمع آوری و تفسیر اطلاعات سنجش تکوینی محسوب می شوند. از طریق این تعاملات کلامی است که معلم می تواند به عمق تفکرات و سوءتفاهم های دانش آموزان پی ببرد و بازخورد مناسب را ارائه دهد.

سرانجام، بل و کووی سنجش تکوینی را به رویکردهای گفتمانی و فرهنگی-اجتماعی در نظریه های یادگیری متصل می کنند. این بدان معناست که یادگیری نه تنها یک فرآیند فردی، بلکه یک فعالیت اجتماعی است که در بستر فرهنگ و تعاملات اجتماعی شکل می گیرد. سنجش تکوینی با در نظر گرفتن این بستر، فرصت هایی را برای دانش آموزان فراهم می آورد تا از طریق گفت وگو، همکاری و به اشتراک گذاری ایده ها، دانش خود را بسازند و فهم خود را عمیق تر کنند.

خلاصه فصول کتاب: سفری عمیق به سنجش تکوینی

کتاب «سنجش تکوینی و آموزش علوم تجربی» در هشت فصل، خواننده را با ابعاد مختلف این مفهوم آشنا می کند. هر فصل به نوبه خود، لایه ای جدید از درک و کاربرد سنجش تکوینی را می گشاید و چارچوبی جامع برای پیاده سازی آن در کلاس درس علوم تجربی فراهم می آورد.

فصل اول: مقدمه و زمینه های مفهومی – چرایی سنجش تکوینی

این فصل با تمرکز بر «چرایی» و اهمیت سنجش تکوینی آغاز می شود و به مخاطب نشان می دهد که چرا این نوع سنجش در فرآیند یادگیری و تدریس ضروری است. نویسندگان ابتدا به تمایز واضح بین سنجش تکوینی و سنجش تراکمی می پردازند و توضیح می دهند که چگونه سنجش تکوینی نه تنها به ارزیابی یادگیری، بلکه به شکل دهی یادگیری کمک می کند. این فصل تاکید می کند که سنجش تکوینی «برای یادگیری» است، نه صرفا «از یادگیری».

از جمله موارد کلیدی مطرح شده در این فصل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سنجش تراکمی مستمر
• اهداف متعدد سنجش
• تدریس و سنجش برای توسعه مفهومی
• یادگیری و سنجش تکوینی
• یادگیری در پروژه ی علوم تجربی (سنجش)

فصل دوم: مرور جامع ادبیات مرتبط – مبانی نظری و پژوهشی

در این بخش، کتاب به مبانی نظری و پژوهشی سنجش تکوینی می پردازد. نویسندگان فرآیند چرخه ای سنجش تکوینی را تشریح می کنند که شامل جمع آوری اطلاعات، تفسیر آن ها و اقدام بر اساس این تفسیرهاست. اهمیت بازخورد اثربخش به طور ویژه مورد بررسی قرار می گیرد، از جمله انواع بازخورد، زمان بندی مناسب ارائه آن و کیفیت محتوای بازخورد که باید سازنده و راهگشا باشد.

این فصل همچنین به نقش متغیر معلم و دانش آموز در فرآیند سنجش تکوینی، تأثیرات گسترده آن بر پیشرفت تحصیلی و افزایش انگیزه دانش آموزان، اهمیت بافتار فرهنگی و آموزشی در اجرای سنجش و ارتباط هوشمندانه آن با سنجش پایانی می پردازد. مدل بازخورد به عنوان موتور یادگیری از دیدگاه نویسندگان، یکی از نکات برجسته این فصل است که نشان می دهد چگونه بازخورد می تواند نیروی محرکه پیشرفت تحصیلی باشد.

فصل سوم: مطالعه موردی – سنجش تکوینی در کلاس درس علوم تجربی (نمونه عملی)

برای ملموس تر شدن مفاهیم نظری، این فصل یک مطالعه موردی کاربردی از اجرای سنجش تکوینی در یک کلاس درس علوم تجربی را ارائه می دهد. نویسندگان با معرفی معلم و دانش آموزان، نحوه طراحی پژوهش و نقش محقق را تشریح می کنند. دیدگاه های اولیه معلم، اهداف خاص سنجش در این کلاس و موقعیت های یادگیری (مانند مثال هایی از آزمایش ها و فعالیت ها) به دقت بیان می شوند.

روش های دقیق استخراج اطلاعات سنجش تکوینی، از جمله مشاهده هدفمند، تحلیل گفتمان و بررسی کارنامه ها، با جزئیات توضیح داده می شوند. این بخش نشان می دهد که چگونه معلم اطلاعات جمع آوری شده را تفسیر و بر اساس آن، اقدامات بعدی خود را برای تنظیم آموزش برنامه ریزی می کند. این فصل یک داستان واقعی از سنجش تکوینی را روایت می کند و هم چالش ها و هم موفقیت های اجرای آن را به تصویر می کشد.

در یک نمونه عملی، معلم شماره 5 به صورت آگاهانه فضای فیزیکی کلاس را به گونه ای سازمان دهی کرد که فرصت های بیشتری برای مشاهده دانش آموزان در حین یادگیری فراهم شود. او منابع درسی را در امتداد یک نیمکت، روبروی میز خود قرار داد. دانش آموزان در اطراف این نیمکت جمع می شدند و در حین مشاهده منابع، درباره ایده های خود با یکدیگر صحبت می کردند. این اقدام ساده به معلم این امکان را می داد که تعاملات دانش آموزان را به دقت زیر نظر بگیرد و اطلاعات ارزشمندی را درباره درک و تفکر آن ها در لحظه جمع آوری کند. او با لذت از مشاهده دانش آموزانی صحبت می کرد که به یکدیگر کمک می کردند و دانش خود را با هم به اشتراک می گذاشتند، اتفاقی که او معتقد بود با فراهم آوردن فضای مناسب بیشتر از آنچه به نظر می رسد رخ می دهد.

فصل چهارم: ویژگی ها و چالش های سنجش تکوینی – ابعاد عملیاتی

این فصل به ابعاد مختلف سنجش تکوینی و چالش های پیش روی آن می پردازد. مفاهیمی مانند پاسخ گویی در سنجش تکوینی و انواع منابع اطلاعات و شواهد (شفاهی، کتبی، عملکردی) به تفصیل بیان می شوند. نویسندگان به اهمیت بی پرده گویی دانش آموزی اشاره می کنند، یعنی فرصتی برای دانش آموزان تا آزادانه ایده ها و سوءتفاهم های خود را بیان کنند.

سنجش تکوینی به عنوان یک «فرایند ضمنی» و مستمر معرفی می شود که در دل آموزش روزمره نهفته است. استفاده از دانش و تجارب حرفه ای معلم در این فرآیند حیاتی است، چرا که معلم با اتکا به شهود و تجربه خود می تواند اطلاعات سنجشی را به درستی تفسیر کند. این فصل تاکید دارد که سنجش تکوینی «یک بخش لاینفک» از آموزش است و مسئولیت انجام آن بر عهده معلم است. اهداف چندگانه سنجش (تشخیصی، راهنمایی کننده) و ماهیت بافتاری آن، همراه با معضلات و موانع پیاده سازی، نیز بررسی می شوند. چک لیستی از ویژگی های سنجش تکوینی موثر، به معلمان در شناسایی و اجرای بهتر این رویکرد کمک می کند.

• پاسخ گویی در سنجش تکوینی: تضمین شفافیت و مسئولیت پذیری در فرآیند ارزیابی.
• منابع اطلاعات و شواهد: استفاده از داده های شفاهی، کتبی و عملکردی برای جمع آوری اطلاعات.
• بی پرده گویی دانش آموزی: تشویق دانش آموزان به ابراز آزادانه افکار و سوءتفاهم ها.
• فرایندی ضمنی و مستمر: سنجش به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از تدریس روزمره.
• استفاده از دانش و تجارب حرفه ای معلم: اتکا به شهود و تخصص معلم در تفسیر اطلاعات.
• یک بخش لاینفک از آموزش و یادگیری: ادغام کامل سنجش در فرآیند آموزش.
• چه کسی در حال انجام سنجش تکوینی است؟: مسئولیت اصلی معلم و نقش دانش آموزان.
• اهداف سنجش تکوینی: نقش تشخیصی و راهنمایی کننده در بهبود یادگیری.
• ماهیت بافتاری سنجش تکوینی: اهمیت شرایط و محیط خاص کلاس درس.
• معضلات و موانع: شناسایی چالش ها و راهکارهای غلبه بر آن ها.

فصل پنجم: ارائه یک مدل عملی از سنجش تکوینی – چارچوبی برای اجرا

این فصل به ارائه یک چارچوب عملی برای درک و اجرای سنجش تکوینی می پردازد. نویسندگان ابتدا به این سوال پاسخ می دهند که «چه چیزی در کلاس های علوم تجربی باید مورد سنجش قرار گیرد؟» و توضیح می دهند که سنجش نباید تنها محدود به دانش باشد، بلکه باید مهارت ها، فهم عمیق و طرز تفکر دانش آموزان را نیز در بر بگیرد. سپس، مدل پیشنهادی خود را برای سنجش تکوینی معرفی و تشریح می کنند. این مدل، اجزا و روابط متقابل بین آن ها را نشان می دهد و به معلمان کمک می کند تا درکی جامع از نحوه عملکرد سنجش تکوینی داشته باشند.

مدل سنجش تکوینی بل و کووی چارچوبی پویا را ارائه می دهد که در آن جمع آوری شواهد، تفسیر آن ها و اقدام آموزشی بعدی به صورت پیوسته انجام می شوند. این مدل بر اهمیت بازخورد سازنده و خودتنظیمی دانش آموزان تأکید دارد و نشان می دهد که چگونه معلمان می توانند آن را گام به گام در کلاس خود به کار گیرند.

فصل ششم: نمونه هایی از سنجش تکوینی – کاربرد مدل و ویژگی ها در موقعیت های واقعی

این فصل با هدف افزایش کاربردی بودن کتاب، مثال های متعددی از اجرای سنجش تکوینی در موضوعات خاص علوم تجربی ارائه می دهد. این نمونه ها شامل مواردی مانند پودرهای شوینده، رنگ های جوهر سیاه، مخلوط ها و چگالی هستند. برای هر مثال، نویسندگان به دقت توضیح می دهند که چگونه ابزارها و تکنیک های مختلف سنجش تکوینی به کار گرفته شده اند و چه نتایجی به دنبال داشته اند.

این بخش برای معلمان بسیار کاربردی است، چرا که به آن ها امکان می دهد تا ایده های نظری را در بستر واقعیت کلاس درس ببینند و از آن ها الهام بگیرند تا روش های جدیدی را در تدریس خود به کار ببرند. مشاهده چگونگی واکنش دانش آموزان به سؤالات باز، فعالیت های اکتشافی، و بازخوردهای هدفمند، به درک بهتر فرآیند کاربرد عملی سنجش تکوینی در کلاس درس کمک می کند.

فصل هفتم: پیوند عمیق یادگیری و سنجش تکوینی – مبانی نظری

در این فصل، نویسندگان به مبانی نظری یادگیری که سنجش تکوینی را پشتیبانی می کند، می پردازند. آن ها دیدگاه های نظری معاصر درباره یادگیری، مانند سازنده گرایی و نظریه فعالیت، را بررسی کرده و ارتباط آن ها را با سنجش تکوینی تشریح می کنند. این فصل به وضوح نشان می دهد که چگونه سنجش تکوینی می تواند یادگیری فعال و معنادار را تقویت کند و آن را از رویکردهای سنتی مبتنی بر پاسخ گویی متمایز می سازد.

بل و کووی استدلال های قوی برای اهمیت تغییر پارادایم از سنجش یادگیری به سنجش برای یادگیری ارائه می دهند. آن ها توضیح می دهند که وقتی سنجش به عنوان ابزاری برای هدایت فرآیند یادگیری به کار گرفته می شود، دانش آموزان فرصت می یابند تا به صورت مستمر درک خود را بهبود بخشند و معلم نیز قادر خواهد بود تدریس خود را با نیازهای متغیر دانش آموزان هماهنگ کند.

سنجش تکوینی نه تنها ابزاری برای اندازه گیری دانسته ها و نادانسته های دانش آموزان است، بلکه خود فرآیندی است که در آن یادگیری اتفاق می افتد. این رویکرد به معلم امکان می دهد تا به جای انتظار برای نتایج نهایی، به صورت پویا و در طول فرآیند آموزش، مسیر یادگیری را شکل دهد و دانش آموزان را به سمت فهم عمیق تر هدایت کند.

فصل هشتم: انجام سنجش تکوینی و توسعه حرفه ای معلمان – راهکارهای پیاده سازی

فصل پایانی کتاب به چگونگی پیاده سازی و بهبود سنجش تکوینی در عمل اختصاص دارد. نویسندگان توصیه می کنند که معلمان فعالیت های کلاسی، اقدامات و تعاملات خود را بر اساس نتایج سنجش تکوینی تغییر و تنظیم کنند. این تغییرات می توانند شامل بازنگری در برنامه های درسی، طراحی فعالیت های جدید یا ارائه بازخوردهای متفاوت باشد.

یکی از نکات کلیدی این فصل، نقش سنجش تکوینی در توسعه و بازنگری برنامه درسی است. اطلاعات حاصل از سنجش تکوینی می تواند به عنوان یک منبع ارزشمند برای بهبود مستمر محتوای درسی و روش های تدریس به کار رود. علاوه بر این، بر اهمیت توسعه حرفه ای مستمر معلمان برای کسب مهارت در سنجش تکوینی تأکید می شود. شرکت در کارگاه ها، گروه های مطالعه و همکاری با همکاران می تواند به معلمان کمک کند تا دانش و مهارت های خود را در این زمینه ارتقاء دهند. این فصل توصیه های عملی و سازنده ای را برای معلمان و سیاست گذاران آموزشی ارائه می دهد تا ترویج و تعمیق سنجش تکوینی در سیستم آموزشی کشور ممکن شود.

نتیجه گیری: فراتر از سنجش، به سوی یادگیری عمیق

کتاب «سنجش تکوینی و آموزش علوم تجربی» اثری ارزشمند است که فراتر از یک معرفی صرف، به هسته اصلی مفهوم سنجش تکوینی می پردازد و ابعاد نظری و کاربردی آن را با مثال های ملموس و یافته های پژوهشی غنی می سازد. بورلی بل و برانون کووی با تحلیل عمیق اهمیت سنجش تکوینی در آموزش علوم تجربی، نه تنها به معلمان کمک می کنند تا درک بهتری از نحوه هدایت یادگیری دانش آموزان خود داشته باشند، بلکه راهکارهای عملی و اثبات شده ای را برای بهبود فرآیند تدریس و یادگیری ارائه می دهند.

این کتاب با تمرکز بر بازخورد اثربخش در سنجش تکوینی، مشارکت فعال دانش آموزان و نقش حیاتی تعاملات کلامی در کلاس درس، دیدگاهی جامع و پیشرو را ارائه می دهد. خلاصه کتاب سنجش تکوینی و آموزش علوم تجربی ( نویسنده بورلی بل، برانون کووی ) که در این مقاله ارائه شد، تلاشی است برای فراهم آوردن یک درک سریع و عمیق از مفاهیم اصلی این اثر ماندگار. پیشنهاد می شود معلمان علوم تجربی، دانشجویان و پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت، برای پیاده سازی ایده های نوین و ارتقاء کیفیت آموزش و یادگیری، به مطالعه دقیق تر این کتاب ارزشمند بپردازند و تجربیات خود را در این مسیر به اشتراک بگذارند.