کتاب خلاصه کتاب درمان های فوری (اوژانس): برء الساعه محمد زکریای رازی ( نویسنده محمد دریایی )، اثری بی نظیر از حکیم فرزانه، محمد بن زکریای رازی، یک راهنمای عملی برای رویارویی با بیماری ها و دردهای ناگهانی است. این کتاب ارزشمند، با ترجمه و تحلیل روشنگر محمد دریایی، دریچه ای به سوی گنجینه دانش پزشکی سنتی ایران می گشاید و شیوه های رازی را در تسکین سریع آلام، از سر تا قدم، برای خواننده امروز بازگو می کند. «برء الساعه» در واقع نشان دهنده نبوغ پزشکی رازی در ارائه راه حل های فوری و کارآمد است.
در گذر تاریخ، آثار متعددی در حوزه طب نگاشته شده اند، اما برخی از آن ها به واسطه نگرش نوآورانه و کاربردی خود، جایگاهی ابدی یافته اند. «برء الساعه» (بهبود آنی یا علاج فوری) نوشته محمد بن زکریای رازی، بی شک از این دست آثار است. این کتاب نه تنها یک سند تاریخی از رویکردهای پزشکی در قرون گذشته به شمار می رود، بلکه تجلی نبوغ یک حکیم برجسته ایرانی است که به دنبال پاسخ های سریع و کارآمد برای دردهای ناگهانی بیماران بود. اهمیت مطالعه این اثر، به ویژه با توجه به ترجمه نوین و تحلیلی محمد دریایی، دوچندان می شود؛ چرا که این ترجمه، جوهره دانش رازی را با زبانی شیوا و قابل فهم برای مخاطب امروز، از دانشجویان طب سنتی گرفته تا علاقه مندان به تاریخ پزشکی و حتی خوانندگان عمومی، به ارمغان می آورد. این مقاله تلاش دارد تا یک خلاصه جامع برء الساعه را ارائه دهد و به خواننده این امکان را بدهد تا بدون نیاز به مطالعه نسخه کامل کتاب، با ماهیت، ساختار، و نکات کلیدی درمان های فوری رازی آشنا شود و از اهمیت تاریخی و کاربردی این میراث گرانبها مطلع گردد.
داستان نگارش «برء الساعه»: از درخواست وزیر تا «علاج فوری»
تاریخ نگارش کتاب «برء الساعه» خود داستانی شنیدنی و الهام بخش دارد که از درک عمیق رازی از نیازهای زمانه خود و همچنین نبوغ او در پاسخ به یک چالش پزشکی نشأت می گیرد. روایت شده است که نگارش این اثر به درخواست مستقیم ابوالقاسم عبیدالله خاقان، وزیر مقتدر و دانشمندپرور، صورت پذیرفته است. رازی در محضر وزیر و در جمعی از اطبای برجسته، شاهد بحث و گفتگویی پیرامون بیماری ها و شیوه های معالجه بود. در آنجا، وزیر متوجه شد که بسیاری از بیماری ها به زمان طولانی برای درمان نیاز دارند و از رازی پرسید که آیا امکان تألیف کتابی وجود دارد که بتواند بیماری ها را به صورت فوری و آنی بهبود بخشد؟
این پرسش، جرقه ای در ذهن خلاق رازی زد. او به منزل بازگشت و به نگارش این کتاب پرداخت و نام آن را «برء الساعه» نهاد که به معنای «بهبودی در یک ساعت» یا «علاج فوری» است. این نام گذاری به وضوح هدف اصلی کتاب را نشان می دهد: ارائه راهکارهایی که در کوتاه ترین زمان ممکن، تسکین بخش یا درمان گر آلام باشند. انتخاب این نام، خود گواهی است بر رویکرد نوآورانه رازی در طب، که همواره به دنبال عملیاتی ترین و کارآمدترین شیوه ها بود.
بسیاری از محققان محمد بن زکریای رازی و طب را یک مفهوم جدانشدنی می دانند و بر این باورند که «برء الساعه» یکی از آخرین آثار ارزشمند رازی است که پیش از نابینا شدن وی به رشته تحریر درآمده است. رازی خود در وصف این کتاب گفته است:
«این کتاب مانند کتاب السُر در صنعت طب است از برای آن که در این کتاب جمیع دستورات طب و بیماری هایی که در آن واحد معالجه می شوند از فرق تا قدم ذکر شده است.»
این نقل قول، نه تنها به اهمیت و جامعیت کتاب اشاره دارد، بلکه رویکرد او را در پرداختن به طیف وسیعی از بیماری ها، از سر تا قدم، در قالب درمان های فوری برجسته می کند. در واقع، «برء الساعه» تجلی اراده رازی برای ارائه دانش پزشکی به شکلی کاربردی و دسترس پذیر است؛ دانشی که می توانست در لحظات حساس و نیاز فوری به یاری بیماران بشتابد.
مروری بر ساختار و تقسیم بندی موضوعی کتاب «برء الساعه»
کتاب «برء الساعه»، حتی در شکل خلاصه شده و با ترجمه محمد دریایی، ساختاری منطقی و جامع را به نمایش می گذارد که نشان دهنده تسلط و سازمان دهی فکری محمد زکریای رازی است. این کتاب در اصل به دو بخش اصلی تقسیم می شود: بخش «برء الساعه» که شامل ابواب مختلفی است و به درمان های فوری می پردازد، و بخش «ملحقات» که توسط مترجم (محمد دریایی) برای تکمیل و توضیح مطالب اصلی اضافه شده است. منطق پشت این تقسیم بندی، ارائه یک رویکرد جامع نگر به درمان های اورژانسی است که از سر تا قدم انسان را در بر می گیرد.
در نسخه عربی «برء الساعه»، این کتاب در حدود بیست و سه تا سی باب (بسته به نسخه های خطی مختلف) به تفکیک اعضای بدن و نوع بیماری ها دسته بندی شده است. ترجمه محمد دریایی با نگاهی تحلیلی، این ابواب را به گونه ای تنظیم کرده که برای خواننده امروز قابل فهم تر باشد و به درک بهتری از مطالب کمک می کند. وسعت پوشش بیماری ها در این اثر بسیار قابل توجه است؛ رازی با دقت و ظرافت، به مشکلات مختلفی از سردرد و چشم درد گرفته تا مسائل گوارشی و پوستی می پردازد و برای هر یک، راهکارهای علاج فوری رازی را ارائه می دهد. این رویکرد جامع، «برء الساعه» را به یک مرجع ارزشمند برای شناخت شیوه تفکر پزشکی در گذشته تبدیل می کند.
تفاوت در تعداد ابواب در نسخه های مختلف، نشان دهنده قدمت و گستردگی انتشار این اثر در طول تاریخ است. ترجمه محمد دریایی سعی کرده است با رجوع به نسخه های معتبر، یکپارچگی و دقت علمی را حفظ کند و در عین حال، با ارائه توضیحات و پیوست ها، ابهامات احتمالی را برای خواننده برطرف سازد. این رویکرد، نه تنها به معرفی کتاب برء الساعه کمک می کند، بلکه آن را به منبعی قابل اعتماد برای پژوهشگران و علاقه مندان به تاریخ طب اسلامی ایران تبدیل می سازد.
خلاصه بخش های اصلی کتاب: درمان های فوری رازی به تفکیک بیماری ها
در این بخش، به نسخه های درمانی رازی در کتاب «برء الساعه» می پردازیم و خلاصه ای از رویکردهای او را برای مقابله با بیماری های مختلف ارائه می کنیم. این نگاهی اجمالی به گستردگی دانش رازی در زمینه درمان های خانگی در طب سنتی است، اما تاکید می شود که این توصیه ها باید در بستر تاریخی خود فهمیده شوند و هرگز جایگزین مشورت با پزشک متخصص در زمان حال نخواهند بود.
الف) مشکلات سر و صورت
این بخش از کتاب «برء الساعه» به مسائل مربوط به سر، چشم، گوش، دندان و حلق می پردازد و راهکارهایی را برای تسکین فوری آلام این نواحی ارائه می دهد. رازی با دقت به هر یک از این مشکلات می نگرد و توصیه هایی کاربردی عرضه می کند.
سردرد و شقیقه
رازی در مواجهه با سردرد، به دنبال ریشه یابی و طبقه بندی آن بود. او برای تسکین سردرد و شقیقه، به استفاده از کمپرس های موضعی، ضمادهای گیاهی، و دمنوش های خاص اشاره می کند. توصیه های او غالباً بر پایه تعدیل مزاج و استفاده از خواص آرام بخش و تسکین دهنده گیاهان دارویی استوار است. این رویکردها نشان از دقت او در مشاهده علائم و انتخاب درمان های متناسب دارد.
صرع
در زمینه صرع، رازی نیز مانند بسیاری از حکمای زمان خود، رویکردی بر اساس مشاهدات و دانش موجود داشت. توصیه های او در این بخش، بیشتر جنبه تاریخی دارد و نه توصیه درمانی مدرن. این بخش نشان می دهد که حتی در مواردی که دانش آن زمان محدود بود، حکما به دنبال راه هایی برای مدیریت و تسکین بیماران بودند.
سرماخوردگی و آبریزش بینی (زکام و نزله)
برای سرماخوردگی و آبریزش بینی، رازی توصیه هایی برای تسکین فوری و پیشگیری ارائه می کند. این توصیه ها شامل استنشاق بخورهای گیاهی، مصرف مایعات گرم و دمنوش های معین، و همچنین رعایت نکاتی برای جلوگیری از تشدید علائم است. این بخش نمایانگر دانش رازی درباره تاثیر محیط و تغذیه بر سلامت دستگاه تنفسی است.
چشم درد
رازی برای چشم درد، راهکارهای تسکین دهنده و مراقبت های اولیه را پیشنهاد می دهد. این شامل استفاده از کمپرس های خنک یا گرم (بسته به نوع درد)، قطره های گیاهی با خواص ضدالتهابی و رعایت بهداشت چشم است. این توصیه ها، اهمیت مراقبت از یکی از حیاتی ترین اعضای بدن را برجسته می کند.
دندان درد و بوی بد دهان
درمان های دندان درد رازی شامل استفاده از گیاهان دارویی با خواص بی حس کننده و ضدالتهاب، و همچنین توصیه های بهداشتی برای رفع بوی بد دهان است. او حتی به روش هایی برای خروج دندان بدون استفاده از ابزارهای آهنی اشاره می کند که نشان از ابتکار و مهارت او در طبابت است. این بخش از کتاب، فواید کتاب برء الساعه را در ارائه راهکارهای عملی برای مشکلات روزمره نمایان می سازد.
دیفتری حلق (خنّاق و ذبحه) و چسبیدن زالو به دهان
مباحث مربوط به دیفتری حلق و چسبیدن زالو به دهان، به دلیل ماهیت خطرناک این شرایط، رویکردی تاریخی دارد. رازی در این موارد، به دنبال راه هایی برای رفع خطر فوری و نجات جان بیمار بود. این بخش ها، به رغم قدمت، اهمیت دانش پزشکی فوری را در زمان خود نشان می دهند و باید با دیدگاه تاریخی مورد بررسی قرار گیرند.
صدای گوش و خونریزی بینی
برای صدای گوش (وزوز) و خونریزی بینی، رازی روش های فوری و خانگی را پیشنهاد می کند. این شامل کمپرس های موضعی، استفاده از مواد قابض گیاهی، و رعایت برخی نکات برای کنترل خونریزی است. این درمان ها، بار دیگر، نشان از دقت رازی در شناخت مواد طبیعی و کاربرد آن ها در شرایط اضطراری دارد.
ب) مشکلات داخلی و گوارشی
این بخش از «برء الساعه» به بیماری های مرتبط با دستگاه گوارش و دردهای مربوط به شکم و اندام های داخلی می پردازد که اغلب به سرعت نیاز به تسکین دارند.
درد قولنج و اسهال (زحیر و معدی)
رازی برای درد قولنج (دل پیچه) و انواع اسهال، توصیه های غذایی و گیاهی برای کنترل سریع علائم ارائه می دهد. این شامل استفاده از گیاهانی با خواص ضد اسپاسم و تنظیم کننده دستگاه گوارش است. تأکید او بر رژیم غذایی مناسب و استفاده از دمنوش های گرم برای تسکین فوری، نشان دهنده درک او از ارتباط بین غذا و بیماری است.
بواسیر و نواسیر (فیستول مقعد)
برای بواسیر و نواسیر، رازی راهکارهای تسکین دهنده و مراقبتی را توصیه می کند. این شامل ضمادهای موضعی، نشستن در جوشانده های گیاهی خاص، و رعایت بهداشت است. او در پی کاهش درد و التهاب و همچنین پیشگیری از عوارض بود که نشان از دیدگاه عملی او در مدیریت این بیماری ها دارد.
درد کشاله ران و سیاتیک
درد کشاله ران (وَجَع وَرَک) و سیاتیک (عِرقُ النِّساء)، از جمله دردهای آزاردهنده ای هستند که رازی برای آن ها توصیه هایی مربوط به حرکت، کمپرس های گرم و سرد، و استفاده از داروهای گیاهی مسکن ارائه می کند. او به اهمیت گرم نگه داشتن ناحیه و استفاده از روغن مالی های خاص برای کاهش التهاب و درد اشاره دارد.
ج) مشکلات پوستی، مسمومیت و بهداشت
این قسمت از کتاب به طیف وسیعی از مسائل از جمله مشکلات پوستی، جراحات، خستگی و حتی توصیه های بهداشتی و زیبایی می پردازد که نشان از نگاه جامع رازی به سلامت انسان دارد.
جرب (گال) و خارش
برای جرب و خارش بدن، رازی درمان های موضعی و بهداشتی را پیشنهاد می کند. این شامل استفاده از پمادها و ضمادهای حاوی گوگرد یا سایر مواد ضد انگل و همچنین رعایت بهداشت شخصی برای جلوگیری از شیوع و عود بیماری است. این بخش نمایانگر دانش او در زمینه بیماری های عفونی پوستی است.
سوختگی با آتش
رازی برای سوختگی با آتش، اقدامات اولیه و استفاده از مواد موضعی برای تسکین درد و جلوگیری از عفونت را توصیه می کند. این شامل استفاده از روغن های خاص یا ضمادهای گیاهی با خواص التیام بخش است. او به اهمیت خنک نگه داشتن محل سوختگی و پوشاندن آن برای محافظت اشاره دارد.
خستگی و کوفتگی
برای رفع خستگی و کوفتگی ناشی از پیاده روی طولانی، فعالیت سنگین یا سوارکاری، رازی توصیه هایی ارائه می دهد. این شامل حمام های گرم، روغن مالی با روغن های معطر و مسکن، و همچنین استراحت کافی است. این توصیه ها، دیدگاه او را درباره اهمیت تعادل و بازسازی بدن پس از فعالیت نشان می دهد.
زیبایی و بهداشت
بخش هایی از «برء الساعه» به توصیه هایی برای زیبایی و بهداشت می پردازد، که فراتر از درمان بیماری هاست و به ارتقای کیفیت زندگی مربوط می شود. این شامل راهکارهایی برای پیشگیری از سفیدی زودرس مو، از بین بردن موهای زائد، رفع بوی بد عرق، و حتی توصیه هایی برای رفع لاغری مفرط است. این تنوع موضوعی، نشان از نگاه جامع رازی به تمام ابعاد سلامت و رفاه انسان دارد.
پیشگیری و درمان برخی مسمومیت ها
رازی در این بخش، به پیشگیری و علاج فوری رازی برای برخی مسمومیت ها می پردازد. توصیه های او در این زمینه، مربوط به دانش زمانه اوست و باید با نگاه تاریخی مورد ارزیابی قرار گیرد. در هر مورد مسمومیت، مراجعه فوری به پزشک متخصص و مراکز درمانی مدرن ضروری است و این بخش از کتاب نباید به عنوان راهنمای عملی برای مسمومیت های امروزی تلقی شود. این قسمت نشان دهنده تلاش رازی برای مقابله با خطرات جدی سلامت در زمان خود است.
بخش «ملحقات» در ترجمه محمد دریایی: افزوده های ارزشمند
یکی از ویژگی های برجسته ترجمه محمد دریایی از کتاب «برء الساعه»، افزوده های ارزشمندی است که در بخش «ملحقات» ارائه شده و به غنای علمی و کاربردی این اثر می افزاید. این پیوست ها و توضیحات، نه تنها به درک بهتر متن اصلی کمک می کنند، بلکه لایه های جدیدی از اطلاعات را به خواننده عرضه می دارند و مرور کتاب برء الساعه را عمیق تر می سازند.
پیوست ها (پی نوشت ها)
پی نوشت های مترجم، نقش حیاتی در توضیح اصطلاحات پیچیده پزشکی قدیم، واژه های کمتر شناخته شده، و همچنین فراهم آوردن بستری برای درک بهتر مفاهیم پزشکی زمان رازی دارند. این توضیحات، پل ارتباطی بین زبان کهن رازی و فهم معاصر را ایجاد می کنند و به خواننده کمک می کنند تا بدون سردرگمی، در متن پیش رود و از دانش نهفته در آن بهره مند شود. دریایی با دقت نظر، به تبیین نکات مبهم پرداخته و از این طریق، اعتبار علمی و قابل فهم بودن ترجمه را افزایش داده است.
شرح گیاهان دارویی
یکی دیگر از بخش های ارزشمند «ملحقات»، شرح جامع گیاهان دارویی است که در کتاب «برء الساعه» مورد استفاده رازی قرار گرفته اند. رازی در بسیاری از نسخه های درمانی خود به گیاهان و مواد طبیعی متکی بوده است. این بخش، خواننده را با این گیاهان، خواص درمانی آن ها، و نحوه کاربردشان در طب سنتی آشنا می سازد. برای علاقه مندان به طب سنتی رازی و گیاهان دارویی، این قسمت یک راهنمای بسیار کاربردی و روشنگر است که به شناسایی و درک بهتر داروهای گیاهی مورد اشاره رازی کمک می کند و از فواید کتاب برء الساعه محسوب می شود.
درمان های فوری ذکر نشده در اصل «برء الساعه»
بخش «بعضی درمان های فوری که در کتاب «برء الساعه» ذکر نشده»، نشان دهنده دیدگاه تحلیلی و پژوهشی مترجم است. این قسمت، شامل اطلاعات تکمیلی یا درمان هایی است که ممکن است در سایر آثار رازی یا متون پزشکی هم عصر او یافت شده باشند، اما به هر دلیلی در نسخه اصلی «برء الساعه» نیامده اند. این افزوده ها، ارزش افزوده بزرگی را برای کتاب فراهم می آورند و به خواننده دیدگاه های جدیدتر یا یافته های تکمیلی را ارائه می دهند. این تلاش، نه تنها به غنای محتوایی کتاب کمک می کند، بلکه نشان دهنده تعهد مترجم به ارائه یک کار کامل و جامع است.
ویژگی های بارز ترجمه محمد دریایی و اهمیت آن
ترجمه محمد دریایی از کتاب «برء الساعه»، نه تنها یک برگردان ساده از عربی به فارسی نیست، بلکه با رویکردی تحلیلی و دقیق، اثری فاخر را به جامعه علمی و علاقه مندان به طب سنتی ارائه داده است. این ترجمه، ویژگی های بارزی دارد که آن را از سایر ترجمه ها متمایز ساخته و نقش مهمی در احیای میراث بی بدیل رازی در طب آنی ایفا می کند.
رویکرد «نثر نوین و نگاه تحلیلی» در ترجمه
یکی از مهم ترین امتیازات این ترجمه، استفاده از «نثر نوین» است. محمد دریایی کوشیده است تا زبانی روان، شیوا و امروزی را برای بیان مفاهیم پیچیده و گاه کهن پزشکی رازی به کار گیرد. این امر باعث می شود که خواننده امروز، بدون مواجهه با موانع زبانی، به راحتی با محتوای کتاب ارتباط برقرار کند. علاوه بر این، «نگاه تحلیلی» مترجم، به خواننده کمک می کند تا نه تنها بداند رازی چه گفته، بلکه چرا و چگونه آن را گفته است. این نگاه عمیق تر، لایه های پنهان تر دانش رازی را آشکار می سازد و به درک فلسفه پزشکی او یاری می رساند.
سهولت درک برای مخاطب امروز
با توجه به تفاوت های فاحش در زبان و اصطلاحات پزشکی گذشته و حال، یکی از چالش های اصلی ترجمه متون کهن، دشواری درک آن برای مخاطب امروزی است. ترجمه دریایی با هوشمندی تمام، این چالش را برطرف ساخته است. او با انتخاب واژگان دقیق، جمله بندی های روشن، و استفاده از پی نوشت ها و توضیحات تکمیلی، سهولت درک را برای طیف وسیعی از خوانندگان، از متخصصان تا افراد عادی، فراهم آورده است.
بازتاب دقیق محتوای علمی و پزشکی رازی
حفظ امانت در ترجمه متون علمی و پزشکی، از اهمیت بالایی برخوردار است. محمد دریایی با دقت فراوان، محتوای علمی و پزشکی رازی را به شکلی دقیق و بدون تحریف یا کاهش ارزش علمی، به زبان فارسی برگردانده است. این دقت، تضمین می کند که خلاصه برء الساعه که از این ترجمه استخراج می شود نیز از اعتبار و صحت علمی لازم برخوردار باشد. این کار ارزشمند، به ارتقای دانش ما از درمان های فوری رازی کمک شایانی می کند.
نقش ترجمه در احیای متون کهن پزشکی
آثار علمی و پزشکی کهن، گنجینه هایی از دانش و تجربه بشر هستند که با گذر زمان ممکن است به فراموشی سپرده شوند. ترجمه محمد دریایی از «برء الساعه»، نقش حیاتی در احیای این متون ایفا می کند. با ارائه یک ترجمه باکیفیت و تحلیلی، او نه تنها این اثر را برای نسل های جدید دسترس پذیر ساخته، بلکه توجه را به ارزش و اهمیت تاریخ طب اسلامی ایران و سهم دانشمندان ایرانی در پیشرفت پزشکی جهانی معطوف داشته است. این تلاش، به حفظ و ارتقای محمد بن زکریای رازی و طب کهن ایران کمک شایانی می کند.
نتیجه گیری: میراث ابدی رازی برای طب فوری و هشدار مهم
کتاب «برء الساعه» اثری بی بدیل و ارزشمند از محمد بن زکریای رازی، حکیم برجسته ایرانی، است که با ترجمه و تحلیل محمد دریایی جان تازه ای یافته و به خوانندگان امروز ارائه شده است. این کتاب نه تنها یک سند تاریخی مهم در تاریخ طب اسلامی ایران به شمار می رود، بلکه به عنوان یکی از اولین آثار متمرکز بر «درمان های فوری» و علاج فوری رازی، بینش های عمیقی از رویکردهای پزشکی در گذشته را در اختیار ما قرار می دهد.
خلاصه کتاب درمان های فوری (اوژانس): برء الساعه محمد زکریای رازی ( نویسنده محمد دریایی ) نشان می دهد که رازی چگونه با دقت و تبحر، به تشخیص و ارائه راهکارهای عملی برای طیف وسیعی از بیماری ها، از سردرد و چشم درد گرفته تا مسائل گوارشی و پوستی، پرداخته است. او در پی ارائه تسکین سریع و موثر برای بیماران بود و این دیدگاه، «برء الساعه» را به یک راهنمای کاربردی برای مواجهه با مشکلات ناگهانی تبدیل کرده است. بخش های ملحقات این ترجمه نیز، با شرح گیاهان دارویی و توضیحات تکمیلی، به غنای این اثر افزوده و آن را به مرجعی کامل تر برای پژوهشگران و علاقه مندان به طب سنتی رازی تبدیل ساخته است.
با این حال، لازم است به یک نکته حیاتی و بسیار مهم تأکید شود: توصیه های درمانی ذکر شده در کتاب «برء الساعه»، محصول دانش و شرایط پزشکی دوران رازی، یعنی قرن سوم و چهارم هجری قمری، هستند. دانش پزشکی مدرن، با پیشرفت های شگرف خود در زمینه های تشخیص، درمان و داروسازی، بسیاری از رویکردهای قدیمی را تغییر داده یا تکمیل کرده است. بنابراین، هرگز نباید این توصیه ها را به عنوان راهنمای عملی برای درمان بیماری های امروزی به کار برد. در صورت بروز هرگونه مشکل یا بیماری، مشورت با پزشک متخصص و معتمد در طب نوین، امری ضروری و حیاتی است.
مطالعه نسخه کامل کتاب «برء الساعه» با ترجمه محمد دریایی، برای تمام علاقه مندان به تاریخ پزشکی، دانشجویان طب سنتی، و پژوهشگران، فرصتی گرانبها برای درک عمیق تر نبوغ رازی و شیوه تفکر او در مواجهه با بیماری هاست. این کتاب ما را به تأمل وا می دارد که چگونه دانشمندان گذشته، با ابزار و دانش محدود خود، به دنبال یافتن راه حل هایی برای بهبود زندگی انسان ها بودند و فواید کتاب برء الساعه را فراتر از یک متن درمانی، به یک درس نامه تاریخی و فلسفی تبدیل می کند. این اثر، یادآوری می کند که روح کاوشگری و حل مسئله در پزشکی، از دیرباز در میان حکمای ایرانی جریان داشته است.