بی‌شک رژیم غذایی مناسب روی روند بهبودی و کنترل برخی بیماری‌ها تاثیر بسزایی دارد. مانند دیابت که چگونگی خوردن و آشامیدن بر اساس میزان قند خون در کنترل این بیماری بسیار اهمیت دارد.
دیابت نوعی بیماری مزمن است که در آن بدن نمی‌تواند از گلوکز که نوعی قند است، استفاده و یا آن را ذخیره کند، بنابراین اگر در خون جمع شود باعث بالا رفتن قند خون می‌شود. دیابت زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به ساخت انسولین نباشد یا نتواند از انسولین تولید شده به خوبی استفاده کند؛ بنابراین رژیم غذایی که مبتلایان به دیابت در پیش می‌گیرند هم معمولا متناسب با میزان قند خون و دوز انسولین آن‌ها با یکدیگر متفاوت است.
دکتر «محمد حسن انتظاری» متخصص تغذیه و رژیم درمانی و مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره رژیم غذایی افراد مبتلا به دیابت معتقد است که این رژیم با توجه به طیف وسیعی که دیابتی‌ها را شامل می‌شود متفاوت است و گفت: بدن برخی از مبتلایان به دیابت اصلا انسولین تولید نمی‌کند یا کم تولید می‌کند و از طرفی بدن برخی دیگر از مبتلایان اصلا نیاز به انسولین بیرونی ندارد و این افراد با یکسری دارو مثل متفورمین و … قابل درمان و کنترل هستند.
وی ادامه داد: کلا افراد دیابتی از نظر نیاز به مواد غذایی فرقی با افراد معمولی ندارند. آن‌ها هم نیاز به پروتئین، قند، چربی، ویتامین و … دارند. تنها موضوعی که درباره افراد دیابتی باید رعایت شود این است که آن‌ها باید از قند‌های کند جذب استفاده کنند. برای مثال یک کشاورز برای آبیاری هم می‌تواند از آب باران استفاده کند و هم آب برف. با این تفاوت که آب برف بسیار کند آزاد می‌شود، اما آب باران یک‌جا استفاده می‌شود. وگرنه جنس هر دو یکی است. فقط سرعت رها شدن آب فرق می‌کند.
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی افزود: افراد دیابتی هم باید از قند‌ها و چربی‌هایی استفاده کنند که کند جذب باشد. افراد دیابتی می‌توانند مانند افراد عادی روزی چند بار میوه، برنج و نان بخورند، با این شرط که نان سفید و برنج سفید را که تند جذب هستند خیلی کمتر مصرف کنند. آن‌ها بهتر است برنج را به صورت مخلوط با سبزیجاتی مثل شوید، کلم یا مخلوط با عدس مصرف کنند که هم حجم برنج و هم سرعت جذب آن کاهش پیدا کند.
انتظاری با اشاره به اینکه قسمت اعظم قند از نان، برنج و سیب زمینی به دست می‌آید، گفت: حتی افرادی هم که نیاز به انسولین ندارند با مصرف قند‌های تند جذب ممکن است دچار آسیب شوند. ما دو نوع قند خون شامل قند خون ناشتا داریم و قند خون دو ساعته داریم. بسیاری از افراد پیش دیابت قندخون ناشتای آن‌ها نرمال است، اما قندخون دوساعته آن‌ها بالاست، چون نمی‌توانند قند را به سرعت وارد بافت‌های ماهیچه‌ای کنند؛ بنابراین مصرف قند‌های کند جذب اهمیت دارد. سرعت جذب قند میوه‌ها نصف قند نان و برنج است. همچنین ما مصرف شیر را برای افراد دیابتی ممنوع نمی‌کنیم؛ در صورتی که هم قند و هم چربی و پروتئین دارد، اما همه این‌ها کند جذب هستند.
دیابتی‌ها از چه نوع روغنی می‌توانند استفاده کنند؟
مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در پاسخ به این سوال که دیابتی‌ها باید از چه نوع چربی و روغنی استفاده کنند نیز گفت: افراد دیابتی بهتر است رژیم‌های غذایی کم چرب را در پیش بگیرند و با احتیاط مصرف کنند. این افراد باید چربی‌های غیر جامد گیاهی مصرف کنند. روغن‌های جامد گیاهی حتی از روغن‌های جامد حیوانی برای دیابتی‌ها بدتر هستند، ولی روغن‌های غیر جامد مثل روغن آفتابگردان، کنجد، کانولا، زیتون و … بهترین روغن برای افراد دیابتی به حساب می‌آیند، زیرا احتمال اینکه این نوع روغن‌ها در عروق رسوخ کنند و کلسترول را بالا ببرند خیلی خیلی در مقایسه با چربی‌های جامد کمتر است. پس به طور کلی چربی‌های مایع باید منشا گیاهی داشته باشند.
انتظاری ادامه داد: دیابتی‌ها متناسب با میزان قندشان دارو‌های متفاوتی مصرف می‌کنند و در صورتی که دارو جواب ندهد باید متوسل به انسولین شوند. معمولا پزشکان انسولین را با میزان غذایی که دیابتی‌ها استفاده می‌کنند، تنظیم می‌کنند و از میزان غذای مورد نیاز بدن آن‌ها کم نمی‌کنند، چون اگر میزان غذا خیلی کم شود شخص مبتلا بی‌حال می‌شود، اما باید غذایی مصرف کنند که بدن بتواند با حداقل انسولین خودش را اداره کند.
ضرر سیب زمینی برای مبتلایان به دیابت
انتظاری گفت: قندی که در سبزیجاتی مانند سبزی خوردن وجود دارد آنقدر کند جذب می‌شود که برای دیابتی‌ها مصرف سبزیجات آزاد است، اما قند سیب زمینی بسیار سریع جذب می‌شود؛ حتی از نان و برنج هم سریع‌تر؛ بنابراین افراد مبتلا به دیابت باید آن را به حداقل برسانند. باید کربوهیدرات‌هایی هم مصرف شود که کند جذب باشند. همانطور که قبلا گفتم کربوهیدرات بهتر است که همراه با سلولز و فیبر باشد. مثلا پختن برنج با کلم یا شوید جذب قند را کندتر می‌کند.
وی درباره مصرف میان وعده‌ها هم گفت: بهترین میان وعده‌ها برای دیابتی‌ها میوه و سبزیجات است. مثلا ما خوردن سیب را که قند کندجذبی دارد به بیماران توصیه می‌کنیم. مصرف انگور سیاه، انگور قرمز و… نیز در حد متعادل توصیه می‌شود. گوجه فرنگی، هویج و فلفل دلمه‌ای هم که قند ناچیزی دارند مناسب هستند و دیابتی‌ها می‌توانند مثل افراد طبیعی از این مواد غذایی استفاده کنند. گشنیز و ریحان و درکل سبزیجات معطر نیز عالی و آزاد هستند.
این متخصص تغذیه در پاسخ به اینکه چرا دیابتی‌ها باید بیش از سه وعده غذایی داشته باشند نیز گفت: معمولا ما برای افراد دیابتی به جای سه وعده ترجیح می‌دهیم که ۵ تا ۶ وعده غذایی داشته باشند، اما این به معنای افزایش کالری نیست! آن‌ها باید همان میزان غذا را که در سه وعده مصرف می‌کردند در ۵ وعده مصرف کنند. یعنی کل کربوهیدرات، چربی و پروتئینی که در سه وعده مصرف می‌شود باید در وعده‌های بیشتر تقسیم شود تا منجر به چاقی نشود و دیابت را بدتر نکند. پس کالری کلی با افزایش وعده‌ها نباید تغییر کند. به فرض ۲۵۰۰ کالری نباید به ۳۵۰۰ کالری تغییر کند.
انتظاری همچنین افزود: بسته به شرایط افراد به ویژه کسانی که انسولین می‌زنند ممکن است برخی از مبتلایان در نیمه‌های شب دچار افت قند شوند و نیاز داشته باشند حتی در نیمه شب هم غذا مصرف کنند. این دسته بهتر است یکی از این وعده‌ها را برای وقتی که دچار چنین حالتی می‌شوند نگه دارند، اما کسی که دیابت معمولی دارد و با کمی متفورمین مشکلش حل می‌شود الزامی به خوردن غذا در نیمه شب ندارد.
اما و اگر‌های مصرف نوشابه‌های رژیمی و استویا
انتظاری در پاسخ به اینکه آیا نوشابه‌های رژیمی که باب شده واقعا بدون قند هستند و برای دیابتی‌ها مناسب است، گفت: متاسفانه این یک اشتباه تبلیغاتی است و این نوشابه‌ها مطلقا سالم نیستند. دیابتی‌ها اگر ماهی یک بار از این نوشابه یا در نهایت هر دو هفته یک بار از آن مصرف کنند اشکالی ندارد، اما مصرف هر روزه این نوشابه اشتباه محض است. شما وقتی شیرینی بدون قند مانند استویا را هم دائما مصرف کنید که گفته می‌شود شیرین‌کننده‌ای طبیعی و جایگزین مناسبی برای قند و شکر است، بدن دیگر به قند‌های طبیعی جواب نمی‌دهد و آن را غیر طبیعی می‌داند. به اصطلاح بدن ما را چوپان دروغگو فرض می‌کند. قند‌های مصنوعی بدن ما را گول می‌زنند و ذائقه ما را هم به شیرینی عادت می‌دهند و از قند‌های معمولی هم مضرتر هستند.
انتظاری در پاسخ به اینکه برای دیابتی‌هایی که دچار چاقی هستند چه نوع رژیمی پیشنهاد می‌شود، گفت: کالری دیابتی‌ها باید از مازاد قند‌ها و چربی‌ها کم شود. ما پروتئین‌ها را از رژیم غذایی‌شان کم نمی‌کنیم. اما قطعا کروهیدرات و چربی‌های جامد گیاهی و جانوری و قند‌های تند جذب را کم می‌کنیم تا هم قند و هم وزن‌شان پایین بیاید. نباید رژیم‌های افراطی به آن‌ها داده شود.
دیابت و ولع خوردن شیرینی و غذا
این متخصص تغذیه درپاسخ به این سوال که چرا برخی افراد مبتلا در خوردن غذا و شیرینی ولع دارند گفت: این ویژگی در مبتلایان طبیعی است، زیرا ما با دو چیز متناقض مواجه هستیم؛ افراد دیابتی در عین حال که قند خونشان بالاست، اما فند داخل سلول‌هایشان پایین است. مثل اینکه شما یک حساب بانکی پر پول داشته باشید، اما در جیبتان پول نباشد بنابراین دست به هر کاری می‌زنید تا از بانک پول بکشید؛ بنابراین سلول‌ها دائما به مغز پیانم گرسنگی می‌دهند. خیلی از دارو‌های ضد دیابت کارشان همین است که ورد قند به داخل سلول را تسهیل کنند. در واقع مقاومت به انسولین را کم کنند. مثل کشاورزی که آب پشت سد دارد، اما آب به مزرعه‌اش نمی‌آید، چون لوله‌های آب مسدود هستند! پس این ولع طبیعی است و این حرص را باید با دارو و غذا‌های کند جذب جبران کرد.