سل یکی از بیماری‌های عفونی دیرینه انسان است که با وجود روش‌های نوین برای تشخیص و درمان آن، هنوز هم انتشار گسترده‌ای دارد. کشور ما در منطقه‌ای قرار دارد که همسایگان آن کشورهایی با میزان بروز بالای بیماری سل هستند که این خود می‌تواند مشکلات ناشی از این بیماری را در کشور افزایش دهد.
به گزارش مجله خانواده، برای کنترل بیماران سل باید سیستمی در نظر گرفته شود که بیماران مشکوک به سهولت به آزمایشگاه و درمان صحیح دسترسی داشته باشند. در این زمینه بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتو پاستور ایران در سال ۱۳۳۸ پایه‌گذاری شد. این بخش از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مراکز تشخیصی و مطالعاتی بیماری سل در کشور است که در طول بیش از ۶۰ سال گذشته نقش مهمی در کنترل این بیماری در ایران داشته است.
این بخش با پذیرش سالانه ده‌ها بیمار مشکوک به سل و فعالیت‌های خدماتی، تشخیصی و تحقیقاتی و نیز همکاری بین‌المللی، منطقه‌ای و کشوری به بیماریابی هدف‌دار مبتنی بر استراتژی سازمان جهانی بهداشت کمک می‌کند.
تجهیزات آزمایشگاهی تخصصی بیماری سل، آزمایشگاه‌های استاندارد اتاق تمیز، آزمایشگاه تشخیصی روتین سل و بانک‌های میکروبی سویه‌های توبرکلوزیس حساس و مقاوم به دارو، بخشی از فعالیت‌های تخصصی سخت‌افزاری و تجهیزات این بخش را تشکیل می‌دهند.
تشخیص صحیح و پیشگیری مهم‌ترین گام کنترل “سل”
در این راستا دکتر ابوالفضل فاتح _ رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتوپاستور ایران، درباره این مرکز، توضیح داد: بخش سل یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های انستیتو پاستور ایران است. با توجه به اینکه کشور ایران در منطقه‌ای قرار گرفته است که همسایگان ما مخصوصا افغانستان، عراق و تاجیکستان شیوع بالایی از بیماری سل دارند به همین دلیل با توجه به اینکه برای ورود و خروج اتباع این کشورها محدودیت زیادی نداریم کنترل بیماری سل در کشور مشکل‌تر شده است.
وی افزود: از آنجا که بعد از جنگ جهانی دوم، بیماری سل یک مشکل جدی بهداشتی بود، این بخش در سال ۱۳۳۸ تاسیس شد. اولین رسالت بخش سل پیشگیری از بیماری سل است و یکی از معدود آزمایشگاه‌هایی است که می‌تواند آزمایش مقاومت دارویی را برای تمامی گونه‌های مایکوباکتریم هم بر روی مایکو باکتریوم توبرکلوزیس که عامل بیماری سل است و هم سایر مایکو باکتریوم‌ها انجام دهد. همچنین برای اولین بار آزمایشگاه تشخیص نوکاردیا توسط کارشناسان این بخش تاسیس شد که در حال حاضر می‌توانیم به جامعه پزشکی کشور خدمت رسانی کنیم.
او با تاکید بر اینکه یکی از کارهای خیلی مهمی که در این بخش از انستیتو پاستور انجام می‌شود، بیماریابی است، اظهار کرد: تمام بیمارانی که به بخش سل مراجعه می‌کنند توسط سیستم پیگیری دنبال می‌شوند و اطلاعات بیماران به صورت آنلاین وارد و ثبت می‌شود. علاوه بر این، یکی از همکاران ما در مرکز بهداشت هر روز برای بررسی موارد مثبت مراجعه می‌کنند. تمام مواردی که مثبت می‌شود به مرکز بهداشت معرفی می‌شوند و درمان رایگان در اختیار تمام بیماران مثبت قرار می‌گیرد.
ثبت سراسری اطلاعات بیماران مسلول
عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ایران، ادامه داد: وزارت بهداشت سامانه‌ای را طراحی کرده است که کلیه آزمایشگاه‌های سل به این سامانه متصل هستند و تمام بیماران، اطلاعات‌شان در این سامانه به صورت روزانه ثبت شده و از طریق وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور با استفاده از این سامانه پیگیری می‌شوند.
تخفیف ویژه بیماریابی سل
وی با بیان اینکه به طور کلی هدف اصلی بخش سل بعد از خدمت رسانی به بیماران، پیشگیری و کنترل بیماری سل در بین افراد جامعه است، تصریح کرد: با توجه به سیاستی که انستیتو پاستور ایران و وزارت بهداشت دارند، طبق تعرفه سالانه که تعیین می‌کنند و برای ما ارسال می‌کنند، ما هزینه تشخیص را دریافت می‌کنیم اما با توجه به اینکه بیماری سل بیماری افراد کمتر برخوردار است، ما تخفیف بسیار ویژه به بیماران نیازمند می‌دهیم.
اهمیت بالای تشخیص “مایکوباکتریوم‌های غیر سلی”
وی با ذکر این نکته که “مایکوباکتریوم‌ها” بر اساس معیارهای پزشکی به چند گروه تقسیم می‌شوند، توضیح داد: کمپلکس مایکوباکتریوم توبرکلوزیس که شامل مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، مایکوباکتریوم بوویس، مایکوباکتریوم آفریکانوم، مایکوباکتریوم میکروتی و مایکوباکتریوم لپره است. مایکوباکتریوم‌های غیر سلی (Nontuberculous mycobacteria) یا به اصطلاح NTM که می‌توانند بیماری‌های ریوی شبیه سل، لنفادنیت، عفونت‌های پوستی یا منتشر ایجاد کنند.
فاتح با تاکید بر اینکه در حال حاضر اهمیت “مایکوباکتریوم‌های غیرسلی” روز به روز بیشتر می‌شود، اظهار کرد: این باکتری‌ها از نظر تابلو عفونت، شباهت بسیار زیادی به “مایکوباکتریوم توبرکلوزیس” دارند و بارها پزشکان آنها را با هم اشتباه می‌گیرند و داروهای ضد سل را برای این دسته از بیماران تجویز می‌کنند؛ در صورتی که این داروها هیچ تاثیری روی “مایکوباکتریوم‌های غیر سلی” ندارند. به همین دلیل تشخیص این باکتری تا حد گونه آن بی‌نهایت مهم است که ما این امکان را در بخش سل فراهم کرده‌ایم.
وی افزود: ما برای آنکه در این بخش آزمایشگاه مرجع یا همکار مرجع کشوری شویم فعالیت‌های زیادی انجام داده‌ایم و وزارت بهداشت هم همکاری خیلی خوبی داشته است ولی تا این لحظه این موضوع محقق نشده است. تمایل زیادی وجود دارد که شبکه آزمایشگاه مرجع “مایکوباکتریوم های غیرسلی” و “نوکاردیا” به محوریت انستیتو پاستور ایران تاسیس شود که در حال حرکت به این سمت هستیم.
بررسی اسمیر و کشت بر روی نمونه‌های ارسالی
رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتوپاستور ایران با اشاره به اینکه دو روش اصلی آزمایش برای نمونه‌های مشکوک سل وجود دارد، بیان کرد: یکی آزمایش لام و تهیه اسمیر است که ما سعی می‌کنیم این جواب را در کمتر از ۷۲ ساعت به بیماران و پزشک ارائه دهیم، ولی با توجه به ماهیت باکتری سل که یک باکتری دیر رشد است، کشت بیمار زمان‌بر بوده و ممکن است دو ماه هم طول بکشد. ما روش‌های فنوتیپی و ژنوتیپی برای تشخیص داریم و در عین حال روش‌هایی برای کلیه مایکوباکتریوم‌های غیرسل داریم.
او ادامه داد: علاوه بر روش‌های معمول آزمایشگاهی که شامل کشت و تهیه اسمیر است، در صورت درخواست پزشک چه برای سل و چه برای سایر مایکوباکتریوم‌ها روش‌های مولکولی هم انجام می‌دهیم.
وی افزود: نمونه‌گیری معمول برای آزمایش سل، سه نمونه خلط صبحگاهی است؛ یعنی در سه روز متوالی باید نمونه به ما ارجاع شود، بعد از اینکه ما آزمایش را انجام دادیم سه تا جواب به بیمار می‌دهیم و بعد از مشخص شدن جواب آزمایش کشت، نتیجه آن هم برای بیماران ارسال می‌شود. در حال حاضر با اشراف خوب دانشگاه‌های علوم پزشکی و هدایت خوب معاونت بهداشتی وزارت بهداشت و مرکز بیماری سل و جذام، بیماری سل نسبتا کنترل شده است و اکنون به نظر می‌رسد که “مایکوباکتریوم های غیرسلی” روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند.
اهمیت آزمایش “مقاومت دارویی” در مبتلایان سل
این عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ایران با اشاره به اینکه این مرکز دو فرآیند برای کنترل کیفی آزمایش‌هایی که در بخش سل انجام می‌شود، دارد، توضیح داد: به طور تصادفی چند نمونه همیشه استخراج می‌شود و دوباره آزمایش انجام می‌شود که دقت آزمایشات به طور کامل بررسی شود. یکی از تمهیدات خیلی خوبی که وزارت بهداشت در اختیار تمام آزمایشگاه‌ها قرار داده است، آزمایش “آنتی بیوگرام” و تعیین مقاومت دارویی است که با همکاری آزمایشگاه فراملی سوئد و مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت به صورت سالانه انجام می‌شود. خوشبختانه دو آزمایشگاه در کشور توانستند در دو سال متوالی گواهی آنها را با درجه عالی دریافت کنند که یکی از این آزمایشگاه‌ها، آزمایشگاه بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتوپاستور ایران است.
در این زمینه بیشتر بخوانید:
او تاکید کرد: یکی از معضلاتی که بیماری سل دارد این است که وقتی فرد به این بیماری مبتلا می‌شود باید به طور کامل و دقیق تشخیص داده شده و تحت درمان و مراقبت قرار گیرد تا سایرین را آلوده نکند. خانواده فرد مبتلا هم باید مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار گیرد؛ این امر یکی از پروتکل‌های اصلی سازمان جهانی بهداشت است.
وی افزود: علاوه بر این آزمایش مقاومت دارویی یکی از مهم‌ترین اهداف برنامه مراقبت بیماری سل است که ما هم این توانایی را داریم که این آزمایش را برای کلیه بیماران انجام دهیم. بارها این اتفاق افتاده است که بیمار درمان موفقی نداشته است و بعد از درخواست پزشک از ما و بعد از ارسال نتایج آنتی بیوگرام، با موفقیت کامل درمان شده است.
از انجام طرح‌های تحقیقاتی تا معرفی کاندید تولید واکسن
بنابر اعلام روابط عمومی و امور بین الملل انستیتو پاستور ایران، او درباره اهداف تحقیقاتی این مرکز نیز بیان کرد: طرح‌هایی که در بخش انجام می‌شود مرتبط با عفونت‌های “مایکوباکتریومی” است. برخی از همکاران ما در حوزه‌هایی نظیر مقاومت دارویی و ارتباط “میکروبیوتا” و عفونت‌های تنفسی به مطالعه می‌پردازند. حوزه کاری بنده نیز بر روی “مایکوباکتریم‌های غیرسلی” و “نوکاردیا” است که علاوه بر شناسایی این دسته از باکتری‌ها، مقاومت دارویی آنها را هم مورد بررسی قرار می‌دهیم.
وی درخصوص آزمایشگاه “تخلیص پروتئین سل”، گفت: کلیه روش‌های تحقیق برای شناسایی در این آزمایشگاه انجام می‌شود و محققین ما در این زمینه فعالیت‌های علمی زیادی کرده‌اند و کاندیداهای خوبی برای تولید واکسن معرفی کرده‌اند. کارگاه‌های متعددی هم سالانه در بخش سل برگزار می‌شود که خوشبختانه استقبال خوبی از آنها می‌شود. در این بخش، شش نفر عضو هیات علمی و ۱۳ نفر کارشناس آزمایشگاه داریم که همگی در کنار هم به نظام سلامت کشور خدمت‌رسانی می‌کنیم.
وی در خاتمه سخنان خود، اظهار کرد: تعامل بسیار خوبی هم در سطح ملی با آزمایشگاه مرجع و همکار مرجع کل کشور داریم و امیدواریم که همکاری‌های بین المللی بیشتر شود. تعاملات ما با سازمان‌های بین المللی اکنون کمی کمرنگ شده است ولی تمامی کارهایی که ما انجام می‌دهیم مبتنی بر استراتژی سازمان جهانی بهداشت است. همچنین با آزمایشگاه فرامنطقه‌ای نیز همکاری‌هایی داشتیم که دوست داریم ادامه دار باشد. علاوه بر این موارد، طرح‌های تحقیقاتی فراملی در همکاری با مراکز سل بین المللی هم دنبال می‌شود.
انتهای پیام